Say Nắng Có Thể Dẫn Tới Hôn Mê Hoặc Tử Vong Chỉ Trong 1 Giờ!

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về say nắng, vì sao hiện tượng này nguy hiểm đến vậy, cách nhận biết các dấu hiệu sớm và những bước xử lý, phòng tránh đúng cách để bảo vệ bản thân và những người xung quanh, đặc biệt là người già, trẻ em và người lao động ngoài trời.

Say nắng là gì?

Say nắng là hiện tượng cơ thể bị tăng nhiệt độ đột ngột do tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, đặc biệt là khi ánh nắng chiếu vào vùng đầu và gáy trong thời gian dài. Không giống như các dạng sốc nhiệt do vận động, say nắng thường xảy ra khi một người đứng hoặc di chuyển dưới trời nắng gắt, không có che chắn, không đội nón, không uống đủ nước và không được nghỉ ngơi hợp lý.

Say nắng là một dạng sốc nhiệt (heatstroke) – tức là khi cơ thể không còn khả năng tự điều hòa thân nhiệt, khiến nhiệt độ bên trong có thể tăng lên trên 40 độ C, gây tổn thương thần kinh trung ương và các cơ quan nội tạng quan trọng.

Vì sao say nắng có thể gây tử vong nhanh chóng?

Một trong những lý do khiến say nắng trở nên nguy hiểm là vì nó diễn tiến rất nhanh và âm thầm, không có cảnh báo rõ ràng như sốt hay mệt trước đó. Khi nhiệt độ cơ thể vượt quá mức chịu đựng, quá trình trao đổi chất bị rối loạn nghiêm trọng:

• • Não bộ bị tổn thương do tăng nhiệt độ, dẫn đến phù não, mất ý thức, hôn mê.
  • Tim hoạt động quá sức để làm mát cơ thể, dẫn đến rối loạn nhịp tim, suy tim cấp.
  • Thận và gan dễ bị tổn thương do tuần hoàn máu không đủ.
  • Hệ miễn dịch bị suy giảm nhanh, khiến cơ thể dễ nhiễm trùng và suy đa cơ quan.

Nếu không được hạ nhiệt kịp thời, người bị say nắng có thể tử vong chỉ trong vòng 30 – 60 phút, đặc biệt ở người già, trẻ em và những người có bệnh nền như cao huyết áp, tim mạch, tiểu đường.

Những ai có nguy cơ cao bị say nắng?

Say nắng có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn, bao gồm:

• • Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi: hệ thần kinh và điều tiết thân nhiệt chưa phát triển hoàn chỉnh.
  • Người cao tuổi: khả năng điều hòa thân nhiệt suy giảm, dễ mất nước, không cảm thấy khát.
  • Người lao động ngoài trời: nông dân, công nhân công trình, tài xế, người giao hàng…
  • Người chơi thể thao ngoài trời: chạy bộ, đạp xe, leo núi, đá bóng dưới trời nắng gắt.
  • Người bị bệnh tim mạch, huyết áp cao, đái tháo đường, béo phì.
  • Người uống rượu, sử dụng thuốc lợi tiểu hoặc an thần: dễ mất nước, khó điều hòa nhiệt độ.

Dấu hiệu nhận biết say nắng sớm

Việc nhận biết sớm các triệu chứng say nắng giúp xử lý kịp thời và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý:

Giai đoạn đầu:

• • Đau đầu, choáng váng, hoa mắt
  • Da đỏ bừng, nóng rát, đổ nhiều mồ hôi
  • Mệt mỏi, yếu sức, buồn nôn
  • Nhịp tim tăng nhanh, thở gấp
  • Chóng mặt khi đứng lên, dễ té ngã

Giai đoạn nặng:

• • Da khô, nóng (mồ hôi ngừng tiết dù cơ thể rất nóng)
  • Lú lẫn, nói lắp, mất phương hướng
  • Mắt mờ, nhìn không rõ
  • Nôn ói liên tục, đau bụng
  • Co giật, bất tỉnh, hôn mê

Lưu ý: Khi xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ say nắng, cần sơ cứu ngay lập tức và không chờ đợi các biểu hiện nghiêm trọng mới can thiệp, vì say nắng diễn tiến rất nhanh.

Cách sơ cứu người bị say nắng

Khi gặp người có dấu hiệu bị say nắng, thời gian sơ cứu là yếu tố quyết định sự sống còn. Mỗi phút trôi qua, nếu thân nhiệt không được hạ kịp thời, các cơ quan trong cơ thể – đặc biệt là não, tim, thận – sẽ bị tổn thương nghiêm trọng và có thể để lại di chứng lâu dài hoặc thậm chí dẫn tới tử vong. Dưới đây là các bước sơ cứu cơ bản và cần thiết nhất:

Nhanh chóng đưa nạn nhân ra khỏi vùng nắng nóng

Việc đầu tiên cần làm là ngắt tiếp xúc giữa người bị say nắng với nguồn nhiệt. Đưa họ vào nơi râm mát, thoáng gió, có bóng râm, phòng có quạt hoặc điều hòa. Tránh để người bệnh tiếp tục nằm dưới trời nắng, kể cả là trong bóng râm nhưng trên nền xi măng hoặc mặt đường nóng.

Nếu không có chỗ mát, hãy tạo bóng che bằng áo, ô, bạt… và kê gối đầu nạn nhân lên cao hơn ngực một chút để dễ thở.

Nới lỏng hoặc cởi bớt quần áo

Tiếp theo, nới lỏng quần áo, tháo bỏ khăn, mũ, khẩu trang, giày tất – đặc biệt là ở vùng cổ, nách, ngực và bẹn – để giúp thoát nhiệt nhanh hơn. Nếu có thể, cởi bỏ bớt quần áo không cần thiết nhưng vẫn phải đảm bảo sự kín đáo và an toàn cho nạn nhân.

Tránh việc để người bị say nắng nằm trực tiếp trên nền đất nóng, mà nên lót khăn hoặc áo mát bên dưới.

Hạ nhiệt cơ thể càng nhanh càng tốt

Hạ thân nhiệt cấp tốc là bước quan trọng và cần thực hiện song song với các thao tác khác:

• • Dùng khăn ướt hoặc nước mát (không quá lạnh) lau toàn bộ cơ thể, đặc biệt là vùng trán, cổ, nách, bẹn, tay chân.
  • Chườm lạnh ở các vùng có mạch máu lớn: nách, bẹn, cổ tay, cổ chân. Nếu có túi đá, hãy bọc trong khăn sạch rồi áp vào các vị trí này.
  • Quạt gió liên tục để tăng quá trình bốc hơi mồ hôi, hỗ trợ làm mát.
  • Nếu có điều kiện và người bệnh còn tỉnh, có thể xịt nước mát lên người kết hợp với quạt mạnh.
  • Trong trường hợp khẩn cấp và có sẵn bồn tắm, có thể ngâm nạn nhân trong nước mát (25 – 30 độ C) từ từ, theo dõi sát biểu hiện và không dùng nước quá lạnh.

Lưu ý: Không sử dụng nước đá lạnh đổ trực tiếp lên người vì dễ gây co mạch máu ngoại biên, làm giảm quá trình tản nhiệt và có thể gây sốc.

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn

Trong khi hạ nhiệt, cần quan sát và theo dõi các dấu hiệu sống của người bệnh:

• • Nhịp thở: có thở đều không? Có thở nhanh, thở nông không?
  • Nhịp tim: đập nhanh, mạnh hay yếu dần?
  • Ý thức: người bệnh có tỉnh táo không? Có đáp ứng khi gọi tên không?
  • Màu da: có tím tái, nhợt nhạt hay bình thường?

Nếu người bệnh có dấu hiệu co giật, lơ mơ, thở yếu hoặc ngừng thở, cần thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) nếu có kiến thức hoặc gọi cấp cứu ngay.

Bù nước đúng cách (chỉ khi người bệnh còn tỉnh táo)

Nếu người bị say nắng còn tỉnh táo, có thể cho uống nước mát từng ngụm nhỏ. Ưu tiên nước lọc, nước oresol hoặc nước có chất điện giải (nước dừa, nước ép loãng). Tuyệt đối không để người bệnh uống một lúc quá nhiều hoặc dùng nước quá lạnh vì có thể gây co thắt dạ dày hoặc nôn ói.

Không cho ăn hoặc uống bất kỳ thứ gì nếu người bệnh lơ mơ, khó nuốt hoặc mất ý thức, vì nguy cơ sặc rất cao.

Gọi cấp cứu hoặc đưa đến bệnh viện càng sớm càng tốt

Ngay cả khi nạn nhân tỉnh lại và có vẻ hồi phục, việc thăm khám y tế vẫn là bắt buộc. Sốc nhiệt do say nắng có thể đã gây tổn thương âm thầm ở não, tim, gan, thận… mà không biểu hiện rõ ngay lập tức.

Gọi ngay 115 hoặc đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất trong các trường hợp sau:

• • Người bệnh không tỉnh lại sau 10–15 phút sơ cứu
  • Co giật, lơ mơ, mất ý thức
  • Nôn ói liên tục hoặc không uống được nước
  • Thân nhiệt cao > 39°C kéo dài
  • Có bệnh nền đi kèm như cao huyết áp, tim mạch, đái tháo đường, hoặc là trẻ em, người già

Một số lưu ý quan trọng khi sơ cứu người bị say nắng

• • Không tắm ngay bằng nước lạnh hoặc đổ nước đá lên người bệnh.
  • Không để người bệnh tự ý đứng dậy và di chuyển khi chưa hồi phục hoàn toàn.
  • Không để bệnh nhân ở nơi không thông thoáng hoặc kín gió trong suốt quá trình hồi sức.
  • Không dùng rượu, bia hoặc các loại đồ uống chứa caffeine vì có thể làm trầm trọng thêm tình trạng mất nước.

Say nắng khác gì với say nóng?

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa say nắng và say nóng, tuy có liên quan nhưng là hai hiện tượng khác nhau:

Tuy nhiên, cả hai đều nguy hiểm và cần được xử trí như tình trạng cấp cứu nếu nghi ngờ.

Cách phòng tránh say nắng hiệu quả

Tránh ra ngoài trời nắng gắt

• • Hạn chế hoạt động ngoài trời trong khung giờ từ 10h sáng đến 4h chiều – khi tia UV ở mức cao nhất.
  • Nếu bắt buộc phải ra ngoài, hãy chọn nơi có bóng râm, mang theo nước uống.

Mặc trang phục phù hợp

• • Quần áo sáng màu, mỏng, nhẹ, thấm hút mồ hôi tốt
  • Đội mũ rộng vành, đeo kính râm, sử dụng áo chống nắng nhẹ thoáng
  • Không mặc quần áo tối màu hoặc quá dày

Uống đủ nước mỗi ngày

• • Người trưởng thành nên uống ít nhất 1,5 – 2 lít nước/ngày
  • Tăng cường nước khi hoạt động thể lực hoặc thời tiết nắng nóng
  • Có thể bổ sung nước điện giải, nước trái cây, nước dừa…

Ăn uống điều độ, tăng cường rau củ quả

• • Ăn thực phẩm thanh mát, giàu nước như canh rau, trái cây tươi
  • Hạn chế ăn nhiều dầu mỡ, thịt đỏ, gia vị cay nóng
  • Không uống rượu bia hoặc caffeine khi trời nóng

Theo dõi sức khỏe người có nguy cơ

• • Người già và trẻ nhỏ cần được giám sát chặt trong những ngày nắng nóng
  • Không để trẻ em hoặc người già trong xe hơi hoặc phòng kín không có quạt/điều hòa
  • Theo dõi nhiệt độ, nhịp tim, nhịp thở nếu có hoạt động ngoài trời

Say nắng là một trong những nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng nhất trong mùa hè, có thể gây hôn mê, tổn thương đa cơ quan và tử vong chỉ trong 1 giờ nếu không được xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm dấu hiệu, chủ động sơ cứu đúng cách và có ý thức phòng tránh là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng trong những ngày thời tiết khắc nghiệt.

Hãy hành động từ sớm: tránh nắng, uống đủ nước, chăm sóc người thân cẩn thận và đừng chủ quan với hiện tượng tưởng chừng “đơn giản” như say nắng. Đây không chỉ là trách nhiệm với bản thân mà còn là cách bảo vệ cộng đồng trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt.