Bệnh Alzheimer là một trong những căn bệnh thoái hóa thần kinh phổ biến và nghiêm trọng nhất hiện nay, ảnh hưởng đến hàng chục triệu người trên toàn thế giới, đặc biệt là ở nhóm người cao tuổi. Với đặc trưng là tình trạng suy giảm trí nhớ, khả năng tư duy, hành vi và ngôn ngữ, Alzheimer không chỉ gây gánh nặng nặng nề cho người bệnh mà còn là thách thức lớn đối với người chăm sóc và hệ thống y tế toàn cầu.
Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã nỗ lực không ngừng để tìm ra phương pháp điều trị hiệu quả cho căn bệnh này. Gần đây, những phát hiện mới trong điều trị bệnh Alzheimer đang mở ra hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân và gia đình. Bài viết dưới đây sẽ cập nhật chi tiết về các tiến bộ y học mới nhất liên quan đến bệnh Alzheimer, cũng như những điều người dân cần biết để phòng ngừa và nhận diện sớm căn bệnh nguy hiểm này.
Tổng quan về bệnh Alzheimer
Bệnh Alzheimer là gì?
Bệnh Alzheimer là dạng phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ (dementia), chiếm khoảng 60–70% số ca. Đây là bệnh lý mãn tính, tiến triển dần theo thời gian, khiến tế bào thần kinh trong não bị tổn thương và chết đi, từ đó ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, suy nghĩ, lý luận và hành vi.
Bệnh thường khởi phát âm thầm, khó phát hiện trong giai đoạn đầu. Khi tiến triển, bệnh nhân sẽ gặp khó khăn trong giao tiếp, sinh hoạt và cuối cùng mất khả năng tự chăm sóc bản thân.
Các giai đoạn của bệnh
Bệnh Alzheimer phát triển qua 3 giai đoạn chính:
-
- Giai đoạn nhẹ: Quên tên, mất đồ thường xuyên, giảm khả năng lập kế hoạch.
- Giai đoạn trung bình: Khó khăn trong giao tiếp, lú lẫn, thay đổi hành vi, cần hỗ trợ chăm sóc.
- Giai đoạn nặng: Mất khả năng đi lại, nuốt, không nhận biết người thân, phụ thuộc hoàn toàn vào người khác.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Nguyên nhân chính xác gây ra bệnh Alzheimer vẫn chưa được xác định rõ, nhưng các nhà khoa học đã phát hiện một số yếu tố liên quan:
-
- Sự tích tụ bất thường của mảng amyloid beta và protein tau trong não.
- Yếu tố di truyền, đặc biệt là gen APOE-e4.
- Lão hóa tự nhiên, tổn thương mạch máu, viêm não mãn tính.
- Các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, hút thuốc, ít vận động, trầm cảm.
Thách thức trong điều trị bệnh Alzheimer
Trong nhiều năm, điều trị bệnh Alzheimer chủ yếu tập trung vào làm chậm tiến trình bệnh và giảm nhẹ triệu chứng, vì chưa có phương pháp nào có thể chữa khỏi hoàn toàn căn bệnh này.
Các nhóm thuốc thường được sử dụng gồm:
-
- Nhóm ức chế men cholinesterase (như Donepezil, Rivastigmine): giúp cải thiện trí nhớ tạm thời.
- Nhóm điều chỉnh glutamate (Memantine): hỗ trợ cải thiện hành vi và khả năng học hỏi.
- Thuốc hỗ trợ tâm thần: dùng để kiểm soát lo âu, trầm cảm, kích động ở người bệnh.
Tuy nhiên, các loại thuốc hiện tại chỉ có hiệu quả hạn chế và không thể ngăn chặn được sự thoái hóa não. Do đó, nhu cầu nghiên cứu và phát triển phương pháp điều trị mới là vô cùng cấp thiết.
Phát hiện mới trong điều trị bệnh Alzheimer
Trong vài năm gần đây, giới y học toàn cầu đã ghi nhận một số bước tiến mang tính đột phá trong điều trị bệnh Alzheimer, đặc biệt là trong việc nhắm vào cơ chế gốc rễ của bệnh – đó là sự tích tụ của các mảng amyloid và rối loạn protein tau trong não.
Thuốc kháng amyloid: Lecanemab – bước ngoặt hy vọng
Vào năm 2023, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt thuốc Lecanemab (tên thương mại: Leqembi) – một loại kháng thể đơn dòng có khả năng làm chậm tiến triển của bệnh Alzheimer ở giai đoạn nhẹ hoặc tiền triệu chứng.
Cơ chế hoạt động:
Lecanemab có tác dụng gắn vào các mảng amyloid beta trong não và hỗ trợ hệ miễn dịch tiêu diệt chúng, từ đó làm chậm quá trình tổn thương tế bào thần kinh.
Hiệu quả lâm sàng:
-
- Trong thử nghiệm CLARITY-AD, Lecanemab giúp làm chậm suy giảm nhận thức khoảng 27% sau 18 tháng so với nhóm dùng giả dược.
- Tác dụng phụ có thể xảy ra gồm phù não nhẹ, nhức đầu, chảy máu vi mô, nhưng phần lớn là có thể kiểm soát được.
Đây là thuốc đầu tiên được chứng minh có thể thay đổi tiến trình bệnh Alzheimer, thay vì chỉ điều trị triệu chứng như các thuốc trước đó.
Cập nhật các thuốc đang được thử nghiệm khác
Ngoài Lecanemab, một số loại thuốc khác đang được nghiên cứu ở các giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, trong đó nổi bật là:
-
- Donanemab (của Eli Lilly): Hoạt động tương tự Lecanemab, đã cho kết quả tích cực trong việc làm chậm suy giảm nhận thức.
- Remternetug: Một loại kháng thể mới, hiện đang thử nghiệm giai đoạn 2 với kỳ vọng cải thiện hiệu quả và giảm tác dụng phụ.
- Thuốc ức chế tau: Nhắm vào sự rối loạn protein tau – yếu tố chính dẫn đến tổn thương neuron.
Dù chưa có thuốc nào được FDA phê duyệt tiếp theo, nhưng các kết quả sơ bộ mang đến hy vọng lớn về phương pháp điều trị gốc rễ của bệnh Alzheimer.
Một số các thuốc đang được thử nghiệm
Ứng dụng công nghệ AI trong phát hiện và điều trị sớm Alzheimer
Trong năm 2024, một số viện nghiên cứu hàng đầu như MIT và Harvard đã công bố ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào việc:
-
- Phát hiện sớm nguy cơ Alzheimer qua phân tích giọng nói, chuyển động mắt và hành vi.
- Dự đoán tiến trình bệnh qua hình ảnh MRI và dữ liệu gen.
- Hỗ trợ bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị cá nhân hóa, tăng hiệu quả can thiệp.
Công nghệ AI hứa hẹn sẽ giúp việc chẩn đoán và điều trị Alzheimer sớm hơn và chính xác hơn, từ đó nâng cao cơ hội cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.
Phòng ngừa Alzheimer: Những điều bạn nên làm ngay hôm nay
Dù chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn, nhiều nghiên cứu cho thấy rằng thay đổi lối sống có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer hoặc làm chậm tiến trình bệnh ở người có nguy cơ cao.
Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả:
-
- Tập luyện trí não thường xuyên: chơi cờ, đọc sách, học ngoại ngữ mới, làm toán.
- Vận động thể chất đều đặn: đi bộ, yoga, thể dục nhịp điệu.
- Chế độ ăn lành mạnh: theo mô hình ăn Địa Trung Hải, nhiều rau, cá, trái cây, hạn chế đường và chất béo bão hòa.
- Kiểm soát các bệnh lý nền: tăng huyết áp, tiểu đường, cholesterol cao.
- Ngủ đủ giấc: tối thiểu 7–8 tiếng mỗi ngày.
- Giữ tinh thần lạc quan, giảm stress, duy trì giao tiếp xã hội.
Các nghiên cứu cũng khuyến nghị nên sàng lọc sức khỏe não bộ định kỳ sau 60 tuổi, đặc biệt với người có tiền sử gia đình mắc Alzheimer.
Bệnh Alzheimer vẫn là một thách thức lớn của y học hiện đại, nhưng những phát hiện mới trong điều trị đang mở ra bước ngoặt quan trọng, đặc biệt với sự ra đời của thuốc Lecanemab và ứng dụng AI trong chẩn đoán sớm.
Hãy nhớ rằng: chăm sóc não bộ là một hành trình lâu dài, bắt đầu từ những thói quen nhỏ mỗi ngày.
