Tai biến mạch máu não xảy ra bất ngờ, diễn tiến nhanh và nếu không được xử lý kịp thời, sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng, thậm chí tử vong trong vài phút. Vậy đâu mới là nguyên nhân thực sự gây ra tai biến mạch máu não? Làm thế nào để nhận biết, phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro từ căn bệnh nguy hiểm này?
Tai biến mạch máu não là gì?
Tai biến mạch máu não là hiện tượng dòng máu lên não bị ngưng trệ đột ngột do tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu, dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất cung cấp cho não bộ. Tế bào não bắt đầu chết chỉ sau vài phút nếu không có máu nuôi, gây tổn thương thần kinh nghiêm trọng.
Có hai dạng tai biến chính:
-
- Nhồi máu não (tai biến thiếu máu não cục bộ): chiếm khoảng 80 – 85% các trường hợp, do mạch máu não bị tắc nghẽn bởi cục máu đông hoặc xơ vữa.
- Xuất huyết não (tai biến chảy máu não): do vỡ mạch máu não, máu tràn vào mô não gây tổn thương nặng nề.
Tai biến mạch máu não là hiện tượng dòng máu lên não bị ngưng trệ đột ngột
Dù ở dạng nào, tai biến đều có thể khiến người bệnh mất khả năng vận động, nói chuyện, thậm chí tử vong nếu không cấp cứu đúng cách trong “thời gian vàng” từ 3 – 6 giờ sau khởi phát.
Những con số biết nói về tai biến mạch máu não
-
- Mỗi năm tại Việt Nam ghi nhận khoảng 200.000 ca tai biến mạch máu não mới.
- Trong số đó, khoảng 50% bệnh nhân tử vong, và phần lớn còn lại bị liệt, mất khả năng sinh hoạt bình thường.
- Tai biến đang có xu hướng trẻ hóa, không còn là bệnh của người già. Tỷ lệ đột quỵ ở người dưới 45 tuổi ngày càng tăng.
- Theo WHO, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 2 trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch.
Những con số này cho thấy đây không phải là căn bệnh hiếm gặp hay xa lạ, mà hoàn toàn có thể xảy ra với bất kỳ ai, bất kỳ lúc nào, đặc biệt là những người có lối sống không lành mạnh.
Đâu là nguyên nhân thực sự gây ra tai biến mạch máu não?
Nhiều người cho rằng tai biến là “bệnh đến bất ngờ” và không thể dự phòng. Tuy nhiên, các nghiên cứu y học đã chỉ rõ có những yếu tố nguy cơ rõ ràng và hoàn toàn có thể kiểm soát để ngăn ngừa tai biến mạch máu não.
Dưới đây là những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tai biến:
Huyết áp cao – “kẻ giết người thầm lặng”
Cao huyết áp là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra cả hai dạng tai biến: tắc nghẽn mạch máu và xuất huyết não.
Khi huyết áp cao kéo dài, thành mạch máu bị tổn thương, dễ hình thành cục máu đông hoặc bị vỡ đột ngột, đặc biệt ở các mạch máu nhỏ trong não.
Tuy nhiên, huyết áp cao thường không có triệu chứng rõ ràng nên nhiều người không biết mình mắc bệnh cho đến khi tai biến xảy ra.
Xơ vữa động mạch
Tình trạng xơ vữa mạch máu não do tích tụ cholesterol và chất béo trong thành động mạch gây hẹp, cản trở lưu thông máu.
Khi mảng xơ vữa bị vỡ, chúng có thể tạo ra cục máu đông làm tắc nghẽn dòng máu đến não – nguyên nhân trực tiếp của nhồi máu não.
Xơ vữa mạch máu thường xảy ra ở người có rối loạn lipid máu, ăn uống thiếu lành mạnh, hút thuốc và ít vận động.
Bệnh tiểu đường
Tiểu đường làm tổn thương thành mạch máu, tăng nguy cơ hình thành cục máu đông. Đồng thời, đường huyết cao gây tăng áp lực thẩm thấu, khiến mạch máu dễ vỡ.
Người bệnh tiểu đường có nguy cơ bị tai biến cao gấp 2 – 4 lần người bình thường.
Rối loạn lipid máu
Cholesterol xấu (LDL) cao và HDL thấp là điều kiện lý tưởng cho việc hình thành mảng xơ vữa – nguyên nhân gây tắc mạch máu não.
Người ăn nhiều đồ chiên rán, mỡ động vật, ít rau xanh và không kiểm tra mỡ máu định kỳ có nguy cơ cao bị tai biến.
Hút thuốc lá và uống rượu bia
Nicotine và các chất độc trong thuốc lá gây co mạch, tổn thương nội mạc mạch máu, thúc đẩy hình thành cục máu đông. Rượu bia làm tăng huyết áp và rối loạn nhịp tim – là yếu tố kích hoạt tai biến.
Thừa cân, béo phì, ít vận động
Cân nặng dư thừa kéo theo hàng loạt rối loạn chuyển hóa như cao huyết áp, tiểu đường, mỡ máu cao – đều là tác nhân gây đột quỵ.
Người lười vận động cũng có nguy cơ máu lưu thông kém, dễ đông đặc, tạo điều kiện cho cục máu đông hình thành.
Căng thẳng, mất ngủ kéo dài
Stress làm tăng tiết hormone gây co mạch, tăng huyết áp đột ngột. Mất ngủ kéo dài ảnh hưởng đến hoạt động của tim và hệ tuần hoàn, dễ kích thích tai biến.
Bệnh tim mạch
Những người bị rung nhĩ, suy tim, hẹp van tim… có nguy cơ hình thành cục máu đông từ tim và di chuyển lên não, gây đột quỵ thiếu máu.
Tai biến mạch máu não có liên quan đến các bệnh về tim
Dấu hiệu nhận biết sớm tai biến mạch máu não
Tai biến đến rất nhanh, nhưng nếu để ý kỹ, cơ thể có thể phát ra một số triệu chứng cảnh báo sớm, đặc biệt là trong vòng vài giờ đầu:
-
- Tê hoặc yếu một bên cơ thể (tay, chân, mặt)
- Nói ngọng, khó nói, không hiểu lời người khác
- Mắt mờ hoặc mất thị lực đột ngột
- Chóng mặt, mất thăng bằng, không đi đứng được
- Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân
Một quy tắc ghi nhớ nhanh được Tổ chức Đột quỵ Hoa Kỳ khuyến cáo là FAST:
-
- F – Face: Mặt lệch, cười không đều
- A – Arm: Tay yếu, không thể nâng lên
- S – Speech: Lời nói khó nghe, nói lắp
- T – Time: Gọi cấp cứu ngay lập tức
Càng sớm nhận biết, càng có cơ hội cứu sống và giảm biến chứng.
Ai là người có nguy cơ cao bị tai biến?
-
- Người trên 50 tuổi, đặc biệt là nam giới
- Người có tiền sử gia đình bị đột quỵ, bệnh tim mạch
- Người bị cao huyết áp, tiểu đường, mỡ máu cao
- Người hút thuốc, uống rượu bia thường xuyên
- Người ít vận động, ngồi nhiều
- Người thường xuyên stress, mất ngủ
- Phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai kết hợp với hút thuốc lá
Phòng ngừa tai biến mạch máu não như thế nào?
Kiểm soát huyết áp và mỡ máu
-
- Đo huyết áp thường xuyên
- Xét nghiệm mỡ máu định kỳ 6 tháng/lần
- Uống thuốc theo đúng chỉ định nếu có bệnh nền
Chế độ ăn uống khoa học
-
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, cá, ngũ cốc nguyên cám
- Hạn chế muối, đường, chất béo bão hòa
- Tránh đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn
Tăng cường vận động
-
- Đi bộ, yoga, đạp xe, bơi lội ít nhất 30 phút mỗi ngày
-
Hạn chế ngồi lâu, đứng dậy vận động sau mỗi 60 – 90 phút làm việc
Tăng cường vận động sẽ khiến cơ thể khỏe khoắn hơn
Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia
Từ bỏ thuốc lá giúp giảm nguy cơ tai biến đến 50% sau 1 – 2 năm.
Quản lý stress
Thư giãn, thiền, đọc sách, nghe nhạc, nói chuyện với người thân… là cách giúp kiểm soát tâm lý tốt.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Tầm soát nguy cơ đột quỵ, làm xét nghiệm máu, kiểm tra tim mạch để có hướng điều trị sớm nếu cần thiết.
Sau tai biến – hành trình hồi phục không dễ dàng
Tai biến mạch máu não không chỉ đe dọa tính mạng mà còn để lại di chứng nặng nề:
-
- Liệt nửa người
- Mất khả năng nói hoặc nghe
- Mất trí nhớ, sa sút trí tuệ
- Trầm cảm, lệ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc
Do đó, phòng ngừa tai biến luôn là biện pháp tối ưu và hiệu quả nhất thay vì để đến khi điều trị phục hồi chức năng.
Chủ động bảo vệ sức khỏe – tránh xa tai biến mạch máu não
Tai biến mạch máu não không phải là căn bệnh không thể kiểm soát. Hiểu rõ nguyên nhân, phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo và duy trì lối sống lành mạnh sẽ giúp bạn giảm nguy cơ đột quỵ đến mức tối thiểu.
Một hành động nhỏ hôm nay có thể là lý do giúp bạn tránh được những mất mát lớn trong tương lai.
