Đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật tại Việt Nam cũng như trên toàn thế giới. Khi xảy ra, đột quỵ cần được xử lý càng sớm càng tốt, vì mỗi phút trôi qua có thể khiến hàng triệu tế bào não bị tổn thương không thể phục hồi.
Tuy nhiên, trong khi chờ đội ngũ y tế chuyên nghiệp đến hỗ trợ, việc sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách là vô cùng quan trọng, giúp tăng khả năng sống sót và hạn chế tối đa di chứng cho người bệnh.
Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn kiến thức cơ bản, rõ ràng và dễ áp dụng về cách nhận biết sớm đột quỵ và hướng dẫn sơ cứu đột quỵ tại nhà trước khi gọi cấp cứu.
Đột quỵ là gì?
Đột quỵ xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn hoặc suy giảm nghiêm trọng, khiến não không được cung cấp đủ oxy và dưỡng chất. Có hai loại đột quỵ chính:
-
- Đột quỵ thiếu máu não (chiếm khoảng 80%): Do cục máu đông làm tắc nghẽn mạch máu não.
- Đột quỵ xuất huyết não: Do vỡ mạch máu trong não gây chảy máu.
Cả hai loại đều nguy hiểm và cần được can thiệp y tế ngay lập tức. Tuy nhiên, nếu người xung quanh biết cách nhận diện và sơ cứu đúng cách trong vài phút đầu tiên, cơ hội sống sót và hồi phục của nạn nhân sẽ cao hơn rất nhiều.
Dấu hiệu nhận biết sớm đột quỵ
Việc phát hiện sớm triệu chứng là bước đầu tiên và quan trọng nhất để sơ cứu đột quỵ hiệu quả. Dưới đây là các dấu hiệu điển hình cần đặc biệt lưu ý:
-
- Mặt méo xệ một bên: Quan sát thấy khuôn mặt không đối xứng, miệng méo lệch sang một bên, nhân trung lệch. Có thể yêu cầu người nghi bị đột quỵ mỉm cười – nếu nụ cười bị lệch thì có khả năng cao là dấu hiệu của đột quỵ.
- Tay chân yếu, mất sức một bên: Nạn nhân có thể không thể nâng đều cả hai tay, hoặc một bên tay chân bị yếu, tê liệt, không cử động được.
- Nói khó, nói ngọng, không hiểu lời: Người bị đột quỵ có thể nói ngọng bất thường, nói không rõ chữ, khó hiểu hoặc hoàn toàn không thể nói được. Cũng có thể không hiểu được lời nói của người khác.
- Mất thăng bằng, chóng mặt đột ngột: Người bệnh có thể đột ngột choáng váng, loạng choạng, không giữ được thăng bằng.
- Đau đầu dữ dội, buồn nôn: Trong nhiều trường hợp, cơn đau đầu đến rất nhanh, dữ dội và khác thường, kèm theo cảm giác buồn nôn hoặc nôn.
- Thị lực suy giảm: Đột ngột nhìn mờ, mất thị lực một hoặc cả hai mắt.
Ghi nhớ mẹo FAST để nhận diện đột quỵ:
-
- F – Face (Mặt): Méo mặt
- A – Arms (Tay): Yếu tay, không nâng đều được
- S – Speech (Lời nói): Nói ngọng, khó nói
- T – Time (Thời gian): Gọi cấp cứu ngay lập tức
Nguyên tắc sơ cứu đột quỵ tại nhà
Khi nhận thấy các dấu hiệu đột quỵ, hãy bình tĩnh và thực hiện các bước sơ cứu sau để hỗ trợ người bệnh trước khi xe cấp cứu đến.
Gọi cấp cứu ngay lập tức
Dù có thể xử lý bước đầu tại nhà, việc gọi cấp cứu là bắt buộc. Gọi ngay số 115 hoặc số cấp cứu của địa phương để đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt. Thời gian “vàng” trong cấp cứu đột quỵ là 3–4,5 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng.
Đặt người bệnh ở tư thế an toàn
-
- Đặt nạn nhân nằm nghiêng đầu sang một bên, giúp đường thở thông thoáng, tránh hít sặc nếu nôn ói.
- Không để người bệnh nằm ngửa nếu có dấu hiệu nôn, khó nuốt hoặc bất tỉnh.
- Nếu người bệnh còn tỉnh, có thể để họ nằm ngửa với đầu hơi cao khoảng 30 độ để giảm áp lực nội sọ.
Giữ bình tĩnh và trấn an người bệnh
Sự hoảng loạn có thể khiến tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn. Hãy giữ giọng nói nhẹ nhàng, trấn an người bệnh và nhắc họ nằm yên, không cố gắng ngồi dậy hoặc di chuyển.
Theo dõi nhịp thở và mạch
Quan sát nhịp thở, sắc mặt và mạch đập của người bệnh. Nếu ngưng tim, ngưng thở, cần tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) nếu đã được huấn luyện.
Không cho ăn uống
Tuyệt đối không cho người bị đột quỵ ăn hoặc uống bất kỳ thứ gì, kể cả nước, vì nguy cơ sặc rất cao do mất kiểm soát cơ nuốt.
Không tự ý dùng thuốc
Nhiều người có thói quen cho người bệnh uống thuốc hạ huyết áp, thuốc chống đông máu hay aspirin khi nghi ngờ đột quỵ. Tuy nhiên, việc này có thể gây hại, nhất là trong trường hợp đột quỵ xuất huyết (uống aspirin có thể khiến chảy máu nặng hơn).
Chỉ sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ sau khi đã chẩn đoán chính xác loại đột quỵ.
Chuẩn bị hồ sơ y tế nếu có
Nếu người bệnh có sẵn hồ sơ bệnh án, toa thuốc, hoặc dị ứng với thuốc nào, hãy chuẩn bị sẵn để cung cấp cho nhân viên y tế khi họ đến.
Nên chuẩn bị sẵn cho mình một bộ hồ sơ bệnh án để có thể theo dõi và ứng biến kịp thời
Những sai lầm nguy hiểm khi sơ cứu đột quỵ tại nhà
Trong quá trình xử lý đột quỵ, có nhiều hiểu lầm và cách làm sai lệch vẫn đang được lan truyền trên mạng. Cần tuyệt đối tránh các hành vi sau:
-
- Chích máu ở đầu ngón tay, tai: Không có cơ sở khoa học và có thể làm chậm trễ thời gian đưa bệnh nhân đến bệnh viện.
- Cho uống nước đường, sâm, hoặc nước muối: Không có tác dụng và dễ gây sặc.
- Đắp lá, cạo gió, xoa dầu: Không những không có lợi mà còn làm tình trạng thêm nghiêm trọng.
- Tự ý cho dùng thuốc không rõ loại: Gây rối loạn huyết áp, nhịp tim và biến chứng nguy hiểm.
Sau khi cấp cứu: chăm sóc và phòng ngừa tái phát
Theo dõi tại bệnh viện
Người bị đột quỵ dù đã được sơ cứu đúng cách vẫn cần được chẩn đoán, điều trị và theo dõi tại cơ sở y tế. Việc can thiệp y tế trong “thời gian vàng” quyết định khả năng phục hồi và hạn chế di chứng sau này.
Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng
Đối với những người sau đột quỵ, quá trình phục hồi chức năng rất quan trọng. Tập luyện vật lý trị liệu đều đặn sẽ giúp lấy lại khả năng vận động, nói năng và sinh hoạt thường ngày.
Phòng ngừa đột quỵ tái phát
Nguy cơ đột quỵ lần hai rất cao, đặc biệt nếu không điều trị dứt điểm nguyên nhân. Các biện pháp phòng ngừa gồm:
-
- Kiểm soát huyết áp, tiểu đường, mỡ máu
- Ngừng hút thuốc, hạn chế rượu bia
- Ăn uống khoa học: giảm muối, đường, chất béo xấu
- Tăng cường vận động thể chất
- Tái khám định kỳ theo chỉ định bác sĩ
Việc sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách đóng vai trò then chốt trong việc cứu sống và giảm thiểu di chứng cho người bệnh. Mỗi người trong chúng ta, đặc biệt là những người sống cùng người lớn tuổi hoặc người có bệnh nền, nên trang bị kiến thức cơ bản về đột quỵ để có thể xử lý tình huống khẩn cấp một cách hiệu quả.
