Gan nhiễm mỡ: nguyên nhân, nguy cơ và cách phòng ngừa

Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ quá mức trong tế bào gan, thường vượt quá 5–10% trọng lượng của gan. Đây là một trong những bệnh lý gan phổ biến nhất hiện nay, có thể gặp ở cả nam và nữ, từ người trẻ đến trung niên. Mặc dù giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, nhưng nếu không được phát hiện và kiểm soát, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và cách phòng ngừa hiệu quả để bảo vệ sức khỏe lá gan của mình.

Gan nhiễm mỡ là gì?

Gan là cơ quan quan trọng với nhiệm vụ chuyển hóa dinh dưỡng, thải độc và dự trữ năng lượng. Bình thường, gan có chứa một lượng nhỏ mỡ. Tuy nhiên, khi mỡ chiếm hơn 5% trọng lượng gan, tình trạng gan nhiễm mỡ xuất hiện.

Có hai dạng chính:

• • Gan nhiễm mỡ do rượu (Alcoholic Fatty Liver Disease – AFLD): Xảy ra ở người uống nhiều bia rượu.
  • Gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD): Liên quan đến béo phì, tiểu đường, chế độ ăn nhiều chất béo và ít vận động.

Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ hình thành do sự mất cân bằng giữa quá trình tổng hợp, chuyển hóa và tích trữ chất béo trong gan. Một số nguyên nhân chính gồm:

Uống nhiều bia rượu

Cồn khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa tại gan, sinh ra acetaldehyde – một chất độc gây tổn thương tế bào gan, cản trở quá trình chuyển hóa chất béo, từ đó làm mỡ tích tụ.

Thừa cân, béo phì

Người có chỉ số BMI cao thường có lượng mỡ dư thừa, không chỉ tích tụ dưới da mà còn xâm nhập vào gan, làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.

Tiểu đường type 2 và kháng insulin

Khi insulin hoạt động kém hiệu quả, đường huyết cao và quá trình tổng hợp lipid bị rối loạn, gan dễ bị tích mỡ.

Chế độ ăn uống không hợp lý

Ăn quá nhiều thực phẩm chứa đường tinh luyện, chất béo bão hòa, đồ chiên rán, nước ngọt có gas là nguyên nhân phổ biến dẫn đến mỡ gan.

Ít vận động

Thiếu tập luyện khiến cơ thể tiêu hao năng lượng kém, mỡ dư thừa không được đốt cháy và tích tụ trong gan.

Thuốc và một số bệnh lý khác

Một số loại thuốc như corticoid, tetracyclin, hóa trị liệu có thể gây gan nhiễm mỡ. Ngoài ra, viêm gan C, rối loạn lipid máu cũng là yếu tố thúc đẩy.

Ai có nguy cơ cao mắc gan nhiễm mỡ?

Bệnh có thể gặp ở mọi đối tượng, nhưng một số nhóm có nguy cơ cao hơn:

• • Người uống rượu bia thường xuyên.
  • Người thừa cân, béo bụng.
  • Bệnh nhân tiểu đường type 2 hoặc rối loạn mỡ máu.
  • Người ít vận động, ngồi nhiều.
  • Người có tiền sử viêm gan virus.
  • Người dùng thuốc ảnh hưởng đến gan trong thời gian dài.

Triệu chứng của gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ thường tiến triển âm thầm, ít triệu chứng ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, một số biểu hiện cảnh báo có thể gặp:

• • Mệt mỏi, uể oải, giảm tập trung.
  • Đau âm ỉ hoặc nặng tức vùng hạ sườn phải.
  • Ăn uống kém ngon miệng, đầy bụng.
  • Vàng da, vàng mắt (khi tổn thương gan nặng).
  • Sụt cân bất thường.

Do triệu chứng dễ bị bỏ qua, nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc làm siêu âm ổ bụng.

Biến chứng nguy hiểm của gan nhiễm mỡ

Nếu không được kiểm soát, gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến:

• • Viêm gan nhiễm mỡ: Tình trạng viêm lan rộng trong gan, làm tổn thương tế bào gan.
  • Xơ gan: Mô sẹo thay thế mô gan lành, gây suy giảm chức năng gan.
  • Ung thư gan: Nguy cơ cao hơn nhiều lần so với người không mắc bệnh.
  • Tăng nguy cơ bệnh tim mạch: Người bị gan nhiễm mỡ thường kèm theo rối loạn mỡ máu và tiểu đường, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

Cách phòng ngừa gan nhiễm mỡ

Duy trì cân nặng hợp lý

• • Ăn uống lành mạnh, hạn chế chất béo bão hòa và đường tinh luyện.
  • Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
  • Giữ BMI trong khoảng 18,5–23,9.

Tập thể dục đều đặn

• • Tập aerobic, bơi lội, đạp xe hoặc đi bộ nhanh ít nhất 150 phút/tuần.
  • Kết hợp rèn luyện sức mạnh (tạ nhẹ, yoga) để tăng chuyển hóa.

Hạn chế bia rượu

• • Người khỏe mạnh: không nên uống quá 1–2 đơn vị cồn/ngày.
  • Người có bệnh gan: nên ngừng hoàn toàn.

Kiểm soát đường huyết và mỡ máu

• • Người bị tiểu đường cần tuân thủ điều trị và chế độ ăn uống khoa học.
  • Kiểm tra cholesterol, triglyceride định kỳ.

Khám sức khỏe định kỳ

• • Siêu âm gan, xét nghiệm men gan để phát hiện sớm.
  • Tầm soát viêm gan B, C và tiêm phòng khi cần.

Thảo dược và dưỡng chất hỗ trợ

Một số thảo dược như cây kế sữa, atiso, diệp hạ châu, nghệ (curcumin) đã được nghiên cứu về khả năng bảo vệ gan, hỗ trợ giảm mỡ và chống viêm. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng lâu dài.

Lời khuyên cho người đã mắc gan nhiễm mỡ

Khi đã được chẩn đoán gan nhiễm mỡ, việc thay đổi lối sống là chìa khóa quan trọng giúp kiểm soát và ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng hơn. Dưới đây là những lời khuyên hữu ích:

Hạn chế và ngưng rượu bia

Đây là nguyên tắc bắt buộc đối với cả gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu. Ngay cả lượng nhỏ rượu cũng có thể làm gan thêm tổn thương, đặc biệt khi men gan đã tăng cao.

Kiểm soát cân nặng

Giảm cân từ từ (khoảng 0,5–1kg/tuần) giúp làm giảm lượng mỡ trong gan. Không nên giảm cân quá nhanh vì có thể khiến tình trạng viêm gan nặng hơn. Người thừa cân, béo phì cần kiên trì điều chỉnh chế độ ăn và tăng vận động.

Dinh dưỡng khoa học

• • Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt để bổ sung chất xơ và vitamin.
  • Ăn nhiều cá béo giàu omega-3 (cá hồi, cá thu, cá mòi) để giảm viêm và cải thiện mỡ máu.
  • Hạn chế thực phẩm nhiều đường tinh luyện, nước ngọt có gas, đồ chiên rán, thịt mỡ.
  • Uống đủ nước để hỗ trợ gan trong quá trình thải độc.

Tập luyện đều đặn

Người mắc gan nhiễm mỡ nên dành ít nhất 150 phút mỗi tuần cho các bài tập aerobic (đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe). Kết hợp thêm rèn luyện sức mạnh để tăng khối cơ, hỗ trợ đốt cháy mỡ hiệu quả.

Quản lý bệnh đi kèm

Người bị tiểu đường, cao huyết áp, rối loạn mỡ máu cần kiểm soát tốt chỉ số đường huyết, huyết áp và cholesterol. Đây là các yếu tố làm gan nhiễm mỡ tiến triển nhanh hơn nếu không kiểm soát.

Tránh lạm dụng thuốc và chất độc hại cho gan

Một số loại thuốc giảm đau, kháng viêm, kháng sinh có thể gây hại gan nếu dùng sai cách. Người bệnh cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ, không tự ý dùng thuốc hoặc thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc.

Thăm khám định kỳ

Người bệnh nên tái khám 6 tháng một lần để theo dõi men gan, siêu âm gan và đánh giá tình trạng tiến triển. Việc phát hiện sớm biến chứng viêm gan hoặc xơ gan sẽ giúp điều trị kịp thời và hiệu quả hơn.

Với người mắc gan nhiễm mỡ, thay đổi lối sống, ăn uống lành mạnh, tập luyện thể chất và khám định kỳ là những biện pháp quan trọng để ngăn ngừa biến chứng và bảo vệ lá gan lâu dài.

Gan nhiễm mỡ là bệnh lý phổ biến, có thể xảy ra ở bất kỳ ai, đặc biệt là người thừa cân, ít vận động hoặc uống nhiều bia rượu. Bệnh diễn tiến âm thầm nhưng có thể để lại hậu quả nặng nề nếu không phòng ngừa và điều trị kịp thời. Chủ động duy trì cân nặng hợp lý, ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn và khám sức khỏe định kỳ chính là chìa khóa để bảo vệ lá gan khỏe mạnh, phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.