Trong cơ thể người, mỗi cơ quan đều có vai trò quan trọng riêng, nhưng gan lại được ví như “nhà máy lọc độc” khổng lồ. Hằng ngày, gan phải xử lý hàng loạt chất độc hại từ thực phẩm, rượu bia, thuốc men và môi trường, đồng thời thực hiện hàng trăm chức năng sống còn khác. Một lá gan khỏe mạnh là nền tảng cho sức khỏe tổng thể, trong khi gan suy yếu sẽ ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan khác.
Vậy tại sao gan lại được gọi là nhà máy lọc độc của cơ thể? Và làm thế nào để bảo vệ gan hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Gan – cơ quan đặc biệt trong cơ thể
Gan là cơ quan lớn nhất trong hệ thống nội tạng, nặng khoảng 1,2–1,5 kg ở người trưởng thành. Nằm ở vùng hạ sườn phải, gan vừa là tuyến tiêu hóa, vừa là cơ quan chuyển hóa và thải độc quan trọng.
Gan thực hiện hơn 500 chức năng khác nhau, bao gồm: lọc máu, chuyển hóa dinh dưỡng, dự trữ năng lượng, tổng hợp protein và enzyme, sản xuất mật và phân giải độc tố. Với khối lượng công việc khổng lồ, không quá lời khi gọi gan là nhà máy lọc độc số một của cơ thể.
Vì sao gan được gọi là “nhà máy lọc độc”?
Lọc và khử độc trong máu
Mỗi phút, khoảng 1,5 lít máu đi qua gan. Tại đây, gan sẽ lọc bỏ các chất độc hại như cồn, hóa chất, thuốc, vi khuẩn và các sản phẩm chuyển hóa không cần thiết. Các độc tố này sau đó được phân giải thành chất ít độc hơn hoặc đào thải ra ngoài qua nước tiểu và phân.
Chuyển hóa rượu bia và thuốc men
Khi uống rượu bia hoặc dùng thuốc, gan phải làm việc để phân hủy ethanol và hoạt chất của thuốc. Nếu quá tải, gan dễ bị tổn thương, gây viêm gan, gan nhiễm mỡ, thậm chí xơ gan.
Tổng hợp và dự trữ năng lượng
Gan chuyển hóa carbohydrate thành glucose, dự trữ dưới dạng glycogen, sau đó giải phóng khi cơ thể cần năng lượng. Ngoài ra, gan còn chuyển hóa chất béo và protein để duy trì hoạt động sống.
Tạo mật để hỗ trợ tiêu hóa
Mỗi ngày, gan sản xuất khoảng 800–1000 ml mật, giúp phân giải chất béo và hấp thu vitamin tan trong dầu (A, D, E, K).
Bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn và virus
Gan chứa nhiều tế bào miễn dịch (Kupffer) có nhiệm vụ tiêu diệt vi khuẩn, mầm bệnh đi vào cơ thể qua đường tiêu hóa, giúp tăng cường hàng rào miễn dịch tự nhiên.
Các bệnh lý thường gặp khi “nhà máy lọc độc” bị tổn thương
Khi gan bị quá tải hoặc tổn thương, các chức năng quan trọng sẽ suy giảm, dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm:
-
- Gan nhiễm mỡ: Mỡ tích tụ trong tế bào gan, thường gặp ở người béo phì, uống nhiều bia rượu hoặc ít vận động.
- Viêm gan virus (A, B, C, E): Do virus tấn công, có thể gây viêm cấp hoặc mạn tính.
- Xơ gan: Mô gan lành bị thay thế bằng mô sẹo, làm gan mất dần chức năng.
- Ung thư gan: Biến chứng nặng nề nhất, có thể đe dọa tính mạng.
- Suy gan: Gan mất khả năng thải độc, gây rối loạn đông máu, vàng da, rối loạn ý thức.
Dấu hiệu cảnh báo gan đang bị tổn thương
Gan thường âm thầm chịu đựng, vì vậy nhiều bệnh chỉ phát hiện khi đã muộn. Tuy nhiên, bạn có thể chú ý đến các dấu hiệu sau:
-
- Mệt mỏi kéo dài, chán ăn, sụt cân.
- Da và mắt vàng.
- Đau tức vùng hạ sườn phải.
- Buồn nôn, đầy bụng, khó tiêu.
- Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu.
- Phù chân, bụng chướng dịch.
Nếu có những biểu hiện này, cần đi khám ngay để kiểm tra chức năng gan.
Cách bảo vệ “nhà máy lọc độc” của cơ thể
Hạn chế rượu bia và thuốc lá
Rượu bia là kẻ thù số một của gan. Người uống nhiều bia rượu có nguy cơ gan nhiễm mỡ, viêm gan và xơ gan cao gấp nhiều lần. Thuốc lá cũng làm tăng gánh nặng oxy hóa cho gan.
Ăn uống khoa học
-
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây giàu chất chống oxy hóa.
- Bổ sung cá béo, hạt, dầu thực vật giàu omega-3.
- Hạn chế thực phẩm chiên rán, nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh.
- Giảm đường tinh luyện và muối.
Duy trì cân nặng hợp lý và tập thể dục
Tập thể dục ít nhất 150 phút/tuần giúp đốt cháy mỡ thừa, phòng ngừa gan nhiễm mỡ. Duy trì BMI trong ngưỡng khỏe mạnh sẽ giảm áp lực cho gan.
Uống đủ nước
Nước giúp hỗ trợ quá trình đào thải độc tố qua gan và thận. Người trưởng thành nên uống 2–2,5 lít nước mỗi ngày.
Khám sức khỏe định kỳ
Khám gan định kỳ 6–12 tháng/lần giúp phát hiện sớm các bất thường. Các xét nghiệm quan trọng gồm: men gan, siêu âm gan, xét nghiệm viêm gan B, C.
Sử dụng thảo dược hỗ trợ
Một số thảo dược có tác dụng bảo vệ tế bào gan và tăng cường chức năng thải độc:
-
- Cây kế sữa (milk thistle): Chứa silymarin, chống oxy hóa mạnh.
- Atiso: Giúp kích thích tiết mật, hỗ trợ tiêu hóa và giảm mỡ gan.
- Diệp hạ châu: Hỗ trợ viêm gan virus.
- Curcumin trong nghệ: Chống viêm, bảo vệ gan.
Có thể bổ sung thêm các thảo dược để hỗ trợ bảo vệ tế bào gan
Lối sống giúp gan khỏe mạnh lâu dài
Để giữ gan hoạt động bền bỉ như một nhà máy lọc độc hiệu quả, bạn nên:
-
- Ăn uống điều độ, tránh ăn uống thất thường.
- Ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya.
- Giảm căng thẳng bằng thiền, yoga, đi bộ.
- Tránh tự ý dùng thuốc không có chỉ định.
- Tiêm phòng viêm gan B để phòng bệnh.
Khi nào cần đến bác sĩ?
Nếu có triệu chứng bất thường như vàng da, đau bụng kéo dài, mệt mỏi nghiêm trọng, chảy máu cam nhiều lần hoặc phù nề, bạn cần đến bác sĩ ngay. Điều trị sớm sẽ giúp gan hồi phục và tránh biến chứng nguy hiểm.
Gan là nhà máy lọc độc quan trọng nhất của cơ thể, thực hiện hàng trăm chức năng sống còn, từ thải độc, chuyển hóa đến bảo vệ miễn dịch. Tuy nhiên, gan cũng rất dễ bị tổn thương bởi thói quen ăn uống và sinh hoạt không lành mạnh. Việc chủ động hạn chế bia rượu, duy trì chế độ ăn khoa học, tập thể dục thường xuyên và khám sức khỏe định kỳ chính là cách tốt nhất để bảo vệ lá gan khỏe mạnh. Một lá gan khỏe mạnh chính là nền tảng của một cơ thể khỏe mạnh.
