Caffeine: lợi – hại với trí nhớ và huyết áp

Caffeine là một trong những chất kích thích tự nhiên được sử dụng phổ biến nhất trên thế giới. Có mặt trong cà phê, trà, nước tăng lực và cả một số loại thuốc, mang lại nhiều lợi ích cho tinh thần và sức khỏe thể chất. Tuy nhiên, việc sử dụng cũng tiềm ẩn nhiều tác động tiêu cực nếu dùng không đúng cách hoặc lạm dụng. Trong đó, trí nhớ và huyết áp là hai yếu tố bị ảnh hưởng rõ rệt.

Vậy caffeine thực sự có ảnh hưởng như thế nào đến trí nhớ và huyết áp? Liệu bạn đang sử dụng một cách có lợi hay đang âm thầm gây hại cho sức khỏe? Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn để sử dụng caffeine một cách thông minh và khoa học.

Caffeine là gì?

Caffeine là một chất kích thích thuộc nhóm alkaloid xanthine, tự nhiên có trong hơn 60 loại thực vật khác nhau như hạt cà phê, lá trà, hạt ca cao, quả guarana,… Caffeine được biết đến với tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương, giúp con người cảm thấy tỉnh táo, tăng tập trung và giảm cảm giác mệt mỏi.

Trung bình, một tách cà phê (khoảng 240ml) chứa từ 80 – 100mg caffeine, trong khi một lon nước tăng lực có thể chứa đến 150mg hoặc hơn.

Caffeine và trí nhớ: Lợi hay hại?

Trí nhớ là một trong những chức năng quan trọng nhất của não bộ. Nhiều người sử dụng để “đánh thức” não khi cần học tập hoặc làm việc tập trung. Nhưng caffeine có thực sự giúp cải thiện trí nhớ?

Caffeine cải thiện trí nhớ ngắn hạn

Các nghiên cứu khoa học cho thấy caffeine có thể giúp tăng khả năng ghi nhớ ngắn hạn và tăng sự tỉnh táo. Khi kích thích hệ thần kinh trung ương, nó làm tăng nồng độ dopamine và norepinephrine – hai chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến sự tập trung và khả năng ghi nhớ tức thời.

Đặc biệt, nếu bạn uống một lượng vừa phải caffeine trước khi học hoặc làm việc, bạn sẽ cảm thấy tinh thần minh mẫn hơn, giảm buồn ngủ và cải thiện khả năng tiếp thu thông tin mới.

Caffeine có thể làm suy giảm trí nhớ dài hạn nếu lạm dụng

Tuy nhiên, lạm dụng hoặc sử dụng vào thời điểm không phù hợp (như buổi tối hoặc khi cơ thể mệt mỏi) có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ – một yếu tố quan trọng giúp củng cố trí nhớ dài hạn. Việc thiếu ngủ kéo dài khiến não bộ không có thời gian nghỉ ngơi và xử lý thông tin, từ đó ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ lâu dài.

Ngoài ra, nó có thể gây lo âu, hồi hộp, làm giảm khả năng tập trung trong môi trường cần sự bình tĩnh cao, từ đó gián tiếp ảnh hưởng đến hiệu suất trí nhớ.

Caffeine ảnh hưởng như thế nào đến huyết áp?

Một trong những câu hỏi thường gặp nhất là “Caffeine có làm tăng huyết áp không?”. Câu trả lời là: Có – nhưng tác động này phụ thuộc vào liều lượng, tần suất sử dụng và cơ địa của từng người.

Khả năng làm tăng huyết áp tạm thời

Caffeine có khả năng kích thích tuyến thượng thận tiết ra adrenaline (epinephrine), làm co mạch máu và tăng nhịp tim, từ đó gây tăng huyết áp trong thời gian ngắn. Ở người bình thường, sự tăng huyết áp này không quá nghiêm trọng và sẽ trở lại bình thường sau vài giờ.

Tuy nhiên, ở những người có tiền sử cao huyết áp, hoặc dùng quá mức, sự gia tăng huyết áp có thể kéo dài hơn, dẫn đến nguy cơ tăng huyết áp mãn tính hoặc biến chứng tim mạch như đột quỵ, suy tim.

Cơ thể có thể “dung nạp” caffeine

Một điều thú vị là: nếu bạn sử dụng thường xuyên, cơ thể sẽ dần hình thành sự dung nạp, tức là tác động tăng huyết áp sẽ giảm dần theo thời gian. Điều này giải thích tại sao những người uống cà phê lâu năm thường không bị “tăng xông” mỗi khi uống một tách cà phê mạnh.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là caffeine hoàn toàn an toàn cho người bị huyết áp cao. Việc sử dụng vẫn cần được kiểm soát chặt chẽ.

Liều lượng an toàn mỗi ngày

Theo khuyến cáo của các tổ chức y tế như FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ), lượng caffeine an toàn cho người trưởng thành là không quá 400mg/ngày, tương đương với:

• • 3 – 4 tách cà phê đen (loại 240ml),
  • Hoặc 8 lon nước ngọt có chứa caffeine,
  • Hoặc 2 lon nước tăng lực cỡ lớn.

Đối với phụ nữ mang thai, người cao tuổi, người bị bệnh tim mạch hoặc huyết áp, liều lượng nên giảm xuống còn dưới 200mg/ngày, và tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thường xuyên.

Caffeine trong các nguồn phổ biến

Dưới đây là lượng caffeine trung bình trong một số sản phẩm phổ biến:

Caffeine nên dùng vào thời điểm nào để có lợi?

Thời điểm tiêu thụ ảnh hưởng lớn đến hiệu quả và tác động của nó lên cơ thể:

• • Sáng sớm sau khi ăn sáng: Đây là thời điểm lý tưởng để caffeine phát huy hiệu quả. Cà phê uống sau bữa sáng giúp tăng năng lượng, cải thiện tâm trạng và tăng hiệu suất làm việc.
  • Tránh dùng sau 14h nếu bạn khó ngủ: Caffeine có thể tồn tại trong máu từ 6 đến 10 tiếng, vì vậy nếu bạn dùng sau 14h, đặc biệt là chiều tối, nó có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ ban đêm.
  • Không dùng khi bụng đói: Uống cà phê khi bụng rỗng có thể gây kích ứng dạ dày, tăng axit và dẫn đến viêm loét hoặc khó chịu tiêu hóa.

Ai nên hạn chế hoặc tránh dùng caffeine?

Một số đối tượng nên hạn chế hoặc tránh để bảo vệ sức khỏe:

• • Người bị cao huyết áp hoặc bệnh tim.
  • Người thường xuyên mất ngủ, căng thẳng, lo âu.
  • Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú.
  • Trẻ em và thanh thiếu niên.
  • Người bị viêm loét dạ dày hoặc trào ngược axit.

Có nên cai caffeine?

Việc “cai caffeine” có thể là cần thiết nếu bạn gặp phải các vấn đề sau:

• • Phụ thuộc hoàn toàn vào cà phê để tỉnh táo mỗi ngày.
  • Khó ngủ kéo dài, lo âu không rõ nguyên nhân.
  • Huyết áp tăng không kiểm soát dù đã dùng thuốc.
  • Gặp các vấn đề tiêu hóa sau khi dùng cà phê.

Việc giảm caffeine nên thực hiện từ từ, tránh cắt đột ngột để hạn chế triệu chứng cai như đau đầu, mệt mỏi, cáu gắt,…

Caffeine – “con dao hai lưỡi” với trí nhớ và huyết áp

Caffeine thực sự là một chất kích thích tự nhiên có lợi nếu dùng đúng cách và đúng liều lượng. Nó giúp:

• • Tăng sự tỉnh táo, cải thiện trí nhớ ngắn hạn.
  • Cải thiện hiệu suất làm việc, học tập.
  • Có thể hỗ trợ tinh thần và cải thiện tâm trạng.

Tuy nhiên, cũng có thể gây hại nếu:

• • Dùng quá nhiều hoặc vào thời điểm không phù hợp.
  • Ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ và trí nhớ dài hạn.
  • Làm tăng huyết áp, đặc biệt ở người có bệnh nền tim mạch.

Vì vậy, hãy lắng nghe cơ thể, sử dụng caffeine một cách khoa học và cá nhân hóa phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn. Nếu có bệnh lý nền hoặc đang dùng thuốc, nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi duy trì thói quen dùng hàng ngày.