Nếu một ngày bạn đang làm việc, ăn cơm, hay ngủ say và đột ngột lên cơn đột quỵ, liệu có ai kịp phát hiện? Có ai biết cách sơ cứu đúng? Hay bạn sẽ trở thành nạn nhân của những phút chậm trễ? Câu hỏi đặt ra không nhằm gây sợ hãi, mà để đánh thức sự chủ động trong mỗi người: đột quỵ không chừa một ai, và không ai có thể giúp bạn bằng chính bạn – trừ khi bạn đã chuẩn bị trước.
Tại sao nhiều người lên cơn đột quỵ không được cứu kịp thời?
Rất nhiều người đột ngột lên cơn đột quỵ khi đang ở nhà một mình, khi người thân không biết dấu hiệu, hoặc không biết phải làm gì. Một số lý do phổ biến khiến việc cấp cứu bị chậm trễ bao gồm:
-
- Không nhận biết được triệu chứng sớm: Nhiều người nghĩ là cảm, mệt, say nắng hoặc tụt huyết áp.
- Chủ quan, tự điều trị tại nhà: Một số người tự nằm nghỉ, xoa dầu, đắp chanh… làm mất thời gian vàng.
- Không có người hỗ trợ kịp lúc: Người sống một mình, người già neo đơn là nhóm có nguy cơ tử vong cao hơn.
- Không biết gọi cấp cứu đúng cách: Không gọi ngay 115 hoặc đưa đến bệnh viện có khả năng can thiệp đột quỵ.
Tỷ lệ người lên cơn đột quỵ nhưng không kịp sơ cứu là khá cao
Câu hỏi “Nếu hôm nay bạn lên cơn đột quỵ, ai sẽ là người cứu bạn?” không phải để trách móc người khác, mà là lời nhắc nhở chính bạn cần chủ động phòng ngừa và giúp người thân nhận biết, ứng phó đúng khi tình huống xảy ra.
Dấu hiệu nhận biết sớm cơn đột quỵ
Đột quỵ không phải lúc nào cũng ập đến mà không báo trước. Có những dấu hiệu khởi phát rõ ràng, bạn cần ghi nhớ để phát hiện và xử lý nhanh chóng:
-
- Méo miệng: Yêu cầu người nghi ngờ đột quỵ mỉm cười – nếu một bên miệng bị xệ xuống là dấu hiệu nghi ngờ.
- Yếu, liệt nửa người: Tay hoặc chân một bên không nâng được, rũ xuống.
- Rối loạn ngôn ngữ: Nói không rõ, nói lắp, không hiểu người khác nói gì.
- Chóng mặt, mất thăng bằng: Không thể đi thẳng, lảo đảo, choáng váng.
- Đau đầu dữ dội: Cơn đau đột ngột, có thể kèm theo buồn nôn hoặc mất ý thức.
Làm gì khi lên cơn đột quỵ?
Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu lên cơn đột quỵ, hãy làm theo các bước sau:
-
- Gọi cấp cứu ngay lập tức (115): Không nên tự lái xe hoặc chờ đợi lâu. Gọi 115 để được hướng dẫn sơ cứu đúng cách và đưa đến cơ sở y tế có đơn vị can thiệp đột quỵ (Stroke Unit).
- Giữ bệnh nhân ở tư thế an toàn:
-
-
- Đặt nằm nghiêng nếu có dấu hiệu nôn ói.
- Nới lỏng quần áo, giữ đường thở thông thoáng.
- Không cho ăn uống hoặc dùng thuốc nếu bệnh nhân chưa tỉnh táo.
- Không sử dụng các biện pháp dân gian: Tuyệt đối không cạo gió, cắt lễ, chích máu ở đầu ngón tay hay uống thuốc hạ huyết áp mà không có chỉ định bác sĩ.
- Ghi nhớ thời điểm khởi phát triệu chứng: Thông tin này rất quan trọng để bác sĩ quyết định có thể dùng thuốc tiêu sợi huyết (rTPA) – một phương pháp điều trị hiệu quả nhưng chỉ áp dụng trong “giờ vàng”.
-
Những ai có nguy cơ cao lên cơn đột quỵ?
Mặc dù có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng những đối tượng sau đây có nguy cơ lên cơn đột quỵ cao hơn:
-
- Người trên 55 tuổi
- Người bị tăng huyết áp – yếu tố nguy cơ số 1
- Người mắc tiểu đường, rối loạn lipid máu
- Người hút thuốc lá, uống rượu bia nhiều
- Người béo phì, ít vận động
- Người có tiền sử bệnh tim mạch hoặc gia đình có người từng đột quỵ
-
Người thường xuyên căng thẳng, ngủ ít
Những người có nguy cơ lên cơn đột quỵ cần chú ý đến các dấu hiệu đột quỵ
Chủ động phòng ngừa – cách tốt nhất để tự cứu mình
Thay vì lo lắng mỗi ngày không biết điều gì sẽ xảy ra, bạn hoàn toàn có thể giảm nguy cơ lên cơn đột quỵ đến mức tối thiểu nếu thực hiện những điều sau:
Kiểm soát huyết áp
-
- Đo huyết áp định kỳ
- Hạn chế ăn mặn, giảm rượu bia, tập thể dục đều đặn
Duy trì mức cholesterol và đường huyết ổn định
-
- Ăn ít đường, tinh bột tinh chế
- Tránh thực phẩm chứa chất béo xấu
Tăng cường vận động thể chất
-
- Tập luyện ít nhất 30 phút mỗi ngày: đi bộ, bơi lội, yoga…
Không hút thuốc và hạn chế rượu bia
-
- Hút thuốc làm tăng nguy cơ đột quỵ gấp 2–4 lần
Quản lý stress và ngủ đủ giấc
-
- Thiền, hít thở sâu, tham gia các hoạt động thư giãn
Khám sức khỏe định kỳ
-
- Đặc biệt với người trên 40 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ
Hướng dẫn người thân biết cách nhận diện và xử trí khi bạn lên cơn đột quỵ
Một trong những yếu tố quyết định khả năng sống sót và phục hồi của người lên cơn đột quỵ chính là sự phát hiện và sơ cứu kịp thời từ người thân, bạn bè hoặc bất kỳ ai đang ở gần. Vì vậy, việc trang bị kiến thức nhận diện đột quỵ và hướng dẫn cách xử trí đúng cách cho người thân là hành động thiết thực và quan trọng mà mỗi người nên thực hiện, đặc biệt nếu bạn đang sống cùng với người lớn tuổi hoặc người có yếu tố nguy cơ cao.
Hiện nay, các chuyên gia y tế khuyến cáo áp dụng quy tắc BEFAST – một phiên bản nâng cấp từ quy tắc FAST kinh điển – giúp nhận biết nhanh và đầy đủ các dấu hiệu lên cơn đột quỵ:
BEFAST là gì?
BEFAST là viết tắt của 6 yếu tố nhận diện đột quỵ phổ biến và dễ nhớ:
-
- B – Balance (Thăng bằng): Kiểm tra sự mất thăng bằng hoặc chóng mặt đột ngột.
- E – Eyes (Thị lực): Kiểm tra sự thay đổi bất thường về thị lực, như nhìn mờ, mù tạm thời một hoặc cả hai mắt.
- F – Face (Mặt): Kiểm tra xem mặt có bị lệch, méo miệng, xệ một bên khi cười không.
- A – Arms (Tay): Yêu cầu người đó giơ hai tay lên – nếu một tay rơi xuống hoặc không thể nâng lên, đó là dấu hiệu cảnh báo.
- S – Speech (Lời nói): Nhận biết khó nói, nói ngọng, nói lắp hoặc không hiểu lời nói.
-
T – Time (Thời gian): Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào ở trên, cần gọi cấp cứu ngay lập tức.
Đặc biệt chú ý đến quy tắc BEFAST với những người có nguy cơ lên cơn đột quỵ
Cách hướng dẫn người thân áp dụng BEFAST
Diễn giải từng dấu hiệu dễ hiểu
Không cần phải học thuộc từ tiếng Anh, bạn có thể giải thích quy tắc BEFAST cho người thân theo cách dễ nhớ và đơn giản:
-
- B – Thăng bằng: Nếu người thân đột ngột loạng choạng, không đứng vững, không giữ được thăng bằng dù không có lý do rõ ràng như vấp ngã hay hoa mắt thông thường, hãy nghi ngờ đột quỵ.
- E – Mắt: Nếu họ than phiền bị mờ mắt, nhìn đôi (hai hình), mù tạm thời một bên, hãy để ý ngay vì đó là triệu chứng rõ rệt.
- F – Khuôn mặt: Hãy yêu cầu họ cười hoặc nói chuyện. Nếu một bên mặt không cử động bình thường, méo miệng hay mí mắt sụp xuống, đó là cảnh báo.
- A – Tay: Nhờ người đó giơ cả hai tay lên song song. Nếu một tay yếu hơn hoặc không nâng lên được, rất có thể đó là dấu hiệu liệt nửa người do đột quỵ.
- S – Lời nói: Nhờ họ nói một câu đơn giản như “Tôi tên là…” hoặc “Hôm nay là ngày mấy?”. Nếu nói khó, nói ngọng hoặc không rõ nghĩa, bạn cần xử lý ngay.
- T – Thời gian: Khi đã nhận diện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, đừng chần chừ – hãy gọi 115ngay lập tức. Đột quỵ cần được xử trí trong “giờ vàng” để giảm tổn thương não.
Dặn dò người thân không được làm những điều sai lầm sau:
-
- Không xoa dầu, cạo gió, cắt lễ hay chích máu đầu ngón tay.
- Không để người bệnh nằm ngửa nếu có biểu hiện nôn mửa, sặc.
- Không cho ăn uống, uống thuốc hoặc cố gắng đỡ họ đứng dậy.
- Không chờ “hết mệt rồi tính sau” – mỗi phút trôi qua là hàng triệu tế bào não chết.
Trang bị công cụ hỗ trợ phát hiện và xử trí sớm
-
- Treo bảng hướng dẫn BEFAST tại nơi dễ nhìn trong nhà (tủ lạnh, gần điện thoại, phòng khách…).
- Cài đặt số điện thoại cấp cứu (115) ở chế độ gọi nhanh trên điện thoại của tất cả thành viên trong nhà.
- Chia sẻ video hướng dẫn cách phát hiện đột quỵ từ các nguồn uy tín cho người thân xem nhiều lần để ghi nhớ.
- Tập tình huống giả định: Mỗi tháng một lần, hãy thử “diễn tập” tình huống đột quỵ giả định để mọi người quen với quy trình.
Lưu ý khi chờ cấp cứu đến
Trong lúc chờ xe cấp cứu, bạn hoặc người thân cần:
-
- Giữ bệnh nhân nằm nghiêng sang một bên để tránh sặc nếu có nôn.
- Theo dõi nhịp thở, mạch, ý thức và sẵn sàng thực hiện hô hấp nhân tạo nếu cần thiết.
- Mang theo hồ sơ y tế, đơn thuốc hiện tại và giấy tờ tùy thân để bác sĩ xử lý nhanh hơn.
- Ghi nhớ hoặc đánh dấu thời điểm khởi phát triệu chứng – điều này rất quan trọng trong quyết định điều trị của bác sĩ.
Nếu hôm nay bạn lên cơn đột quỵ, ai sẽ là người cứu bạn?
Có thể là vợ, chồng, con cái, đồng nghiệp – hoặc không ai cả, nếu bạn không chuẩn bị trước. Đột quỵ là cuộc đua với thời gian, nơi mỗi phút giây chậm trễ đều có thể để lại hậu quả không thể phục hồi.
Chúng ta không thể biết trước ngày mai sẽ như thế nào, nhưng hoàn toàn có thể chủ động chăm sóc sức khỏe, xây dựng lối sống lành mạnh và chia sẻ kiến thức thiết thực cho những người xung quanh. Bởi vì đôi khi, chỉ một hành động nhỏ, một phút gọi cấp cứu đúng lúc, một cái nhìn nhận ra dấu hiệu bất thường – chính là sợi dây mong manh giữa sự sống và cái chết.
