Tiểu đường thai kỳ không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ bầu mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển của thai nhi. Vậy tại sao một nhóm thực phẩm tưởng chừng “lành mạnh” như trái cây lại có thể góp phần gây nên tình trạng này? Mức độ “nhiều” ở đây là bao nhiêu? Bà bầu nên ăn trái cây như thế nào để vừa tốt cho mẹ, vừa an toàn cho con?
Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn trong bài viết dưới đây, từ đó có được những lựa chọn dinh dưỡng thông minh và khoa học hơn trong thai kỳ.
Tiểu đường thai kỳ là gì?
Tiểu đường thai kỳ (Gestational Diabetes Mellitus – GDM) là tình trạng đường huyết tăng cao được phát hiện lần đầu tiên trong thời kỳ mang thai, thường xảy ra trong tam cá nguyệt thứ hai hoặc thứ ba. Nguyên nhân là do sự thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ làm giảm độ nhạy của insulin, khiến glucose tích tụ trong máu thay vì được chuyển vào tế bào.
Mặc dù tiểu đường thai kỳ thường biến mất sau khi sinh, nhưng nếu không kiểm soát tốt trong thai kỳ, nó có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và thai nhi.
Các biến chứng mẹ bầu có thể gặp phải:
-
- Tăng huyết áp, tiền sản giật
- Sinh non
- Sẩy thai, thai lưu
- Sản phụ dễ gặp khó khăn trong sinh nở, phải mổ lấy thai
Đối với thai nhi:
-
- Thai to (trên 4kg)
- Hạ đường huyết sau sinh
- Vàng da, suy hô hấp
- Tăng nguy cơ béo phì và tiểu đường typ 2 khi trưởng thành
Chính vì thế, việc phát hiện sớm và điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp là cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát tiểu đường thai kỳ.
Ăn trái cây có thể gây tiểu đường thai kỳ không?
Câu trả lời là: Có thể – nếu ăn quá nhiều và ăn sai cách.
Trái cây là nguồn thực phẩm tự nhiên chứa đường, đặc biệt là đường fructose và glucose. Mặc dù đây là loại đường tự nhiên, tốt hơn nhiều so với đường tinh luyện, nhưng nếu dùng quá mức, đặc biệt trong giai đoạn mang thai – khi cơ thể có những biến đổi sinh lý đặc biệt – thì trái cây cũng có thể góp phần làm tăng đường huyết nhanh chóng.
Một số loại trái cây có chỉ số đường huyết (GI) cao hoặc hàm lượng đường cao, nếu tiêu thụ thường xuyên với lượng lớn có thể khiến glucose máu tăng đột ngột, tăng gánh nặng cho tuyến tụy – vốn đã phải làm việc nhiều hơn trong thai kỳ.
Vì sao ăn quá nhiều trái cây lại gây tiểu đường thai kỳ?
Trái cây chứa nhiều đường tự nhiên
Hầu hết các loại trái cây đều chứa đường, trong đó có fructose, glucose và sucrose. Một số loại trái cây ngọt như:
-
- Nho
- Chuối chín
- Sầu riêng
- Vải, nhãn
- Xoài chín
có thể chứa từ 15 – 25g đường trong mỗi khẩu phần nhỏ. Nếu bạn ăn nhiều loại trái cây như vậy trong ngày, lượng đường tổng cộng có thể vượt ngưỡng cho phép, dẫn đến tăng đường huyết.
Ăn trái cây sai thời điểm
Rất nhiều mẹ bầu có thói quen ăn trái cây ngay sau bữa ăn chính hoặc ăn trái cây vào buổi tối muộn. Điều này khiến lượng đường nạp vào cơ thể “chồng chất” lên lượng carbohydrate có sẵn trong bữa ăn, gây tăng đột biến đường máu sau ăn.
Suy giảm khả năng sử dụng insulin trong thai kỳ
Trong thai kỳ, nhau thai tiết ra các hormone như hormone lactogen, cortisol, estrogen, progesterone… có thể gây cản trở hoạt động của insulin – hormone điều tiết lượng đường máu. Nếu bạn ăn nhiều trái cây (tức là nạp nhiều đường) trong khi cơ thể không đủ insulin để xử lý, thì nguy cơ tiểu đường thai kỳ là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Xay ép trái cây làm mất chất xơ
Khi trái cây bị xay hoặc ép thành nước, phần lớn chất xơ hòa tan và không hòa tan bị loại bỏ, trong khi lượng đường vẫn giữ nguyên. Việc này khiến tốc độ hấp thu glucose vào máu tăng nhanh, làm tăng đột biến đường huyết sau ăn – nguy hiểm cho mẹ bầu có nguy cơ hoặc đang bị tiểu đường thai kỳ.
Mẹ bầu nên ăn trái cây như thế nào để an toàn?
Trái cây là nhóm thực phẩm không thể thiếu trong chế độ dinh dưỡng của phụ nữ mang thai vì chúng cung cấp vitamin, chất khoáng, chất xơ và chất chống oxy hóa giúp tăng cường sức đề kháng, cải thiện tiêu hóa, phòng táo bón và hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Tuy nhiên, khi ăn quá nhiều trái cây, đặc biệt là các loại có hàm lượng đường cao, mẹ bầu có thể đối mặt với nguy cơ tăng đường huyết và mắc tiểu đường thai kỳ.
Để tận dụng tối đa lợi ích của trái cây mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe của mẹ và bé, mẹ bầu cần tuân thủ các nguyên tắc dưới đây:
Ăn trái cây nguyên quả thay vì nước ép
Nhiều mẹ bầu có thói quen ép trái cây lấy nước để uống vì nghĩ rằng dễ tiêu hóa, tốt cho thai nhi. Tuy nhiên, nước ép trái cây, dù là ép tươi, vẫn loại bỏ phần lớn chất xơ – yếu tố quan trọng giúp làm chậm hấp thu đường vào máu.
So sánh nhanh:
-
- 1 ly nước ép cam nguyên chất (~250ml) có thể chứa tới 20–25g đường, tương đương gần 5 thìa cà phê đường.
- Trong khi đó, 1 quả cam nguyên vỏ lụa (chứa chất xơ) lại chỉ khiến đường huyết tăng từ từ và tạo cảm giác no lâu hơn.
Lưu ý: Hạn chế uống nước ép trái cây, nhất là vào buổi tối hoặc khi đói bụng. Nếu dùng, nên pha loãng với nước lọc, không thêm đường, và không vượt quá 100ml/lần.
Ưu tiên chọn các loại trái cây có chỉ số đường huyết (GI) thấp
Chỉ số đường huyết (GI) phản ánh tốc độ làm tăng đường huyết sau khi ăn một loại thực phẩm chứa carbohydrate. Thực phẩm có GI cao sẽ làm đường huyết tăng nhanh, trong khi thực phẩm có GI thấp đến trung bình sẽ giúp ổn định đường huyết.
Gợi ý một số loại trái cây GI thấp, an toàn cho mẹ bầu:
-
- Táo: GI ~ 38, giàu chất xơ, vitamin C.
- Lê: GI ~ 38, hỗ trợ tiêu hóa và giảm táo bón.
- Thanh long: GI ~ 48, chứa nhiều chất chống oxy hóa.
- Bưởi: GI ~ 25, hỗ trợ kiểm soát cân nặng, mát gan.
- Cam: GI ~ 40, giàu vitamin C, tăng cường đề kháng.
- Dâu tây, việt quất: GI rất thấp (~25–30), nhiều chất chống oxy hóa tự nhiên.
- Kiwi: GI ~ 50, cung cấp nhiều vitamin E, C, kali.
Các loại trái cây GI cao nên hạn chế:
-
- Xoài chín, chuối chín, vải, nhãn, mít, sầu riêng, dưa hấu…
Gợi ý: Mẹ bầu có thể kết hợp ăn trái cây GI thấp cùng một ít chất béo lành mạnh (như hạt hạnh nhân, hạt óc chó, sữa chua không đường) để giúp làm chậm quá trình hấp thu đường vào máu.
Kiểm soát lượng trái cây tiêu thụ mỗi ngày
Tuy trái cây có lợi, nhưng ăn quá nhiều trái cây – đặc biệt là ăn nhiều loại trong cùng một lần – sẽ dẫn đến quá tải lượng đường nạp vào cơ thể, làm tăng nguy cơ tiểu đường thai kỳ.
Theo khuyến nghị của chuyên gia dinh dưỡng, mẹ bầu nên tiêu thụ:
-
- 2–3 khẩu phần trái cây mỗi ngày, tương đương khoảng 250–350g trái cây tươi.
Một khẩu phần trái cây có thể là:
-
- 1 quả táo vừa (150g)
- 1/2 quả chuối
- 1 miếng dưa hấu bằng lòng bàn tay
- 1 chén nhỏ dâu tây (~80g)
Lưu ý: Không nên ăn “bù” trái cây vào một bữa nếu hôm trước ăn ít. Cần phân bổ đều các khẩu phần trong ngày để tránh tăng đột ngột đường huyết sau ăn.
Ăn trái cây vào thời điểm hợp lý
Thời điểm ăn trái cây ảnh hưởng lớn đến đường huyết. Nhiều mẹ bầu có thói quen ăn trái cây sau bữa chính hoặc vào buổi tối muộn – điều này hoàn toàn không có lợi, thậm chí có thể gây tăng đường huyết sau ăn.
Gợi ý thời điểm ăn phù hợp:
-
- Giữa buổi sáng (khoảng 9–10h) hoặc giữa buổi chiều (14–15h).
- Ăn sau bữa chính khoảng 1–2 giờ, khi hệ tiêu hóa đã bắt đầu xử lý thực phẩm trước đó.
- Không nên ăn trái cây quá sát giờ đi ngủ vì dễ ảnh hưởng đến giấc ngủ và làm đường huyết dao động về đêm.
Kết hợp trái cây với chế độ ăn uống cân bằng
Để tránh rơi vào tình trạng ăn quá nhiều trái cây mà bỏ quên các nhóm thực phẩm khác, mẹ bầu cần xây dựng chế độ ăn đa dạng và cân bằng:
-
- Kết hợp trái cây + rau xanh + ngũ cốc nguyên cám + đạm thực vật hoặc động vật + chất béo lành mạnh.
- Tránh tư duy “ăn trái cây để thay cơm”, vì có thể thiếu đạm và chất béo, gây mất cân bằng dinh dưỡng.
- Trong những tuần thai cuối, cần kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt hơn, do đó nên trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để điều chỉnh khẩu phần trái cây phù hợp.
Một số lưu ý khi lựa chọn và sử dụng trái cây
-
- Chọn trái cây tươi, chín tự nhiên, không dập nát, không ủ hóa chất.
- Rửa sạch vỏ và gọt vỏ nếu cần thiết để loại bỏ thuốc trừ sâu và vi khuẩn.
- Không lạm dụng trái cây sấy khô hoặc đóng hộp vì chúng thường có thêm đường và phụ gia bảo quản.
- Hạn chế sinh tố pha sẵn hoặc nước ép đóng chai vì có thể chứa nhiều đường, không rõ nguồn gốc trái cây.
Các bà bầu nên chọn những trái cây tươi tự nhiên, không dập nát và không ủ hóa chất
Các dấu hiệu cảnh báo mẹ bầu có thể bị tiểu đường thai kỳ
Tiểu đường thai kỳ thường không có triệu chứng rõ ràng, do đó, khám sàng lọc định kỳ là rất quan trọng. Tuy nhiên, mẹ bầu nên cảnh giác khi có các biểu hiện:
-
- Khát nước nhiều, tiểu nhiều lần
- Mệt mỏi thường xuyên, chóng mặt
- Tăng cân quá nhanh
- Thai to hơn so với tuổi thai
- Có tiền sử tiểu đường thai kỳ hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường
Khi có các dấu hiệu trên, cần thông báo cho bác sĩ để được kiểm tra đường huyết đúng cách.
Làm gì để phòng ngừa tiểu đường thai kỳ?
Ngoài việc điều chỉnh lượng và loại trái cây trong chế độ ăn, mẹ bầu cần:
Xây dựng chế độ ăn khoa học
-
- Hạn chế đường tinh luyện, đồ ngọt, bánh kẹo, nước ngọt.
- Ưu tiên thực phẩm nhiều chất xơ như rau xanh, ngũ cốc nguyên cám.
- Chia nhỏ bữa ăn trong ngày để ổn định đường huyết.
Tăng cường vận động
-
- Đi bộ nhẹ nhàng sau ăn 30 phút giúp giảm đường huyết sau bữa ăn.
- Tập yoga bầu hoặc các bài vận động nhẹ theo hướng dẫn bác sĩ.
Theo dõi chỉ số đường huyết định kỳ
-
- Đo đường huyết lúc đói và sau ăn theo chỉ định.
- Xét nghiệm dung nạp glucose (OGTT) vào tuần thai thứ 24 – 28 để sàng lọc tiểu đường thai kỳ.
Trái cây là nguồn dinh dưỡng quý giá cho bà bầu, nhưng ăn quá nhiều trái cây hoặc ăn sai cách có thể làm tăng nguy cơ tiểu đường thai kỳ – một biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát. Mẹ bầu cần hiểu rõ giá trị dinh dưỡng và chỉ số đường huyết của từng loại trái cây, kết hợp với chế độ ăn cân bằng, vận động hợp lý và kiểm tra sức khỏe định kỳ để đảm bảo thai kỳ an toàn.
