Gan được xem là trung tâm chuyển hóa và giải độc lớn nhất của cơ thể. Khi gan hoạt động kém, hàng loạt quá trình quan trọng sẽ bị rối loạn, gây nên nhiều triệu chứng, trong đó mệt mỏi kéo dài là biểu hiện sớm và dễ bị bỏ qua nhất.
Vậy tại sao gan yếu gây mệt mỏi kéo dài? Làm thế nào để nhận biết sớm và phòng ngừa tổn thương gan? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn.
Gan đóng vai trò gì với sức khỏe và năng lượng cơ thể?
Gan thực hiện hơn 500 chức năng sống còn, giữ vai trò trung tâm trong:
-
- Chuyển hóa đường, đạm, chất béo thành năng lượng.
- Tạo dự trữ glycogen để cung cấp đường khi cần thiết.
- Tổng hợp protein, enzyme hỗ trợ tiêu hóa và vận chuyển oxy.
- Lọc và thải độc tố khỏi máu.
- Dự trữ vitamin, khoáng chất thiết yếu.
Khi gan khỏe mạnh, cơ thể sẽ duy trì mức năng lượng ổn định, ít cảm giác mệt mỏi. Ngược lại, khi gan yếu, mọi quá trình trao đổi chất, dự trữ năng lượng và giải độc sẽ bị đình trệ, khiến bạn luôn cảm thấy đuối sức.
Tại sao gan yếu gây mệt mỏi kéo dài?
Có nhiều cơ chế khiến gan yếu gây mệt mỏi, trong đó nổi bật nhất là:
Tích tụ độc tố trong máu
Gan là “bộ lọc” giúp loại bỏ chất độc, sản phẩm chuyển hóa và cặn bã. Khi gan hoạt động kém, độc tố tích tụ trong máu, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương và toàn cơ thể. Hậu quả là bạn thường xuyên thấy:
-
- Mệt mỏi, đau đầu âm ỉ.
- Uể oải, buồn ngủ ban ngày.
- Kém tập trung, giảm hiệu suất công việc.
Giảm dự trữ và giải phóng năng lượng
Gan dự trữ glucose dưới dạng glycogen. Khi cần, gan phân giải glycogen thành glucose để duy trì đường huyết. Gan yếu khiến quá trình này bị gián đoạn, cơ thể thiếu năng lượng dự phòng, dễ tụt đường huyết, gây:
-
- Chóng mặt, mệt lả.
- Run tay chân.
- Thèm ngọt bất thường.
Thiếu hụt protein và vitamin
Gan tổng hợp albumin, protein vận chuyển vitamin và khoáng chất. Khi chức năng gan suy giảm, cơ thể dễ thiếu hụt dưỡng chất thiết yếu, làm giảm sức đề kháng và tăng cảm giác mệt mỏi.
Rối loạn hormone
Gan có vai trò điều hòa và chuyển hóa hormone như insulin, estrogen, cortisol. Khi gan yếu, hormone bị rối loạn, dẫn đến:
-
- Rối loạn giấc ngủ.
- Tâm trạng thất thường.
- Suy giảm thể lực.
Tăng phản ứng viêm
Gan tổn thương kéo dài kích thích cơ thể sản sinh các chất trung gian gây viêm (cytokine). Đây là yếu tố góp phần gây mệt mỏi mạn tính và đau nhức cơ thể.
Các nguyên nhân thường gặp khiến gan yếu
Gan là cơ quan bền bỉ, có khả năng tái tạo rất mạnh. Tuy nhiên, nếu phải làm việc quá tải trong thời gian dài, các tế bào gan vẫn sẽ bị tổn thương và suy yếu dần.
Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất khiến gan bị “xuống sức”, dẫn đến tình trạng mệt mỏi kéo dài và nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng:
Uống rượu bia thường xuyên
Rượu bia là thủ phạm hàng đầu phá hủy tế bào gan.
Khi bạn uống rượu, gan phải ưu tiên chuyển hóa ethanol thành acetaldehyde – một chất cực độc làm hủy hoại màng tế bào gan, kích hoạt phản ứng viêm và dần hình thành mô sẹo.
Hậu quả của việc lạm dụng rượu bia:
- Gan nhiễm mỡ do rượu: Xuất hiện chỉ sau vài tuần uống nhiều.
- Viêm gan do rượu: Tế bào gan bị viêm, sưng đau.
- Xơ gan: Tổn thương không hồi phục, dễ dẫn đến ung thư gan.
Theo thống kê, hơn 90% người uống rượu bia kéo dài trên 10 năm có tổn thương gan mức độ khác nhau.
Chế độ ăn uống không khoa học
Thói quen ăn uống nhiều chất béo, đường tinh luyện và thực phẩm chế biến sẵn gây tích tụ mỡ trong gan, dẫn đến gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD).
Các yếu tố làm tăng nguy cơ:
-
- Ăn nhiều đồ chiên rán, thức ăn nhanh.
- Uống nước ngọt có gas, trà sữa, bánh kẹo ngọt thường xuyên.
- Thiếu rau xanh, vitamin và chất xơ.
Gan nhiễm mỡ lâu ngày sẽ gây viêm gan mạn tính, xơ hóa gan và suy giảm chức năng giải độc.
Thừa cân, béo phì
Tỉ lệ gan nhiễm mỡ ở người béo phì lên tới 75–90%.
Khi cơ thể dư thừa năng lượng, mỡ không chỉ tích tụ dưới da mà còn “xâm chiếm” các tế bào gan, khiến gan phì đại, kém linh hoạt và hoạt động kém hiệu quả.
Gan nhiễm mỡ nếu không kiểm soát sẽ âm thầm tiến triển thành:
-
- Viêm gan mạn tính.
- Xơ gan.
- Ung thư gan.
Lạm dụng thuốc và hóa chất
Nhiều loại thuốc thông dụng có thể gây độc gan nếu dùng không đúng liều hoặc kéo dài, điển hình:
-
- Thuốc giảm đau (Paracetamol).
- Thuốc kháng viêm (NSAID).
- Thuốc kháng lao.
- Kháng sinh liều cao.
- Thảo dược, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc.
Gan là cơ quan “xử lý” thuốc, vì vậy bất kỳ thuốc nào cũng có nguy cơ gây độc nếu sử dụng tùy tiện.
Nhiễm virus viêm gan
Viêm gan virus B và C là nguyên nhân gây suy gan, xơ gan và ung thư gan hàng đầu tại Việt Nam.
Virus viêm gan tấn công trực tiếp tế bào gan, phá hủy cấu trúc gan và dẫn đến viêm mạn tính.
Người nhiễm virus viêm gan thường không có triệu chứng rõ rệt trong nhiều năm, vì vậy cần xét nghiệm tầm soát định kỳ.
Căng thẳng, stress kéo dài
Ít ai nghĩ rằng stress cũng là yếu tố làm gan yếu dần theo thời gian.
Stress kích thích cơ thể sản xuất cortisol và adrenaline quá mức, dẫn đến:
-
- Tăng tích mỡ quanh gan.
- Rối loạn chuyển hóa glucose, lipid.
- Suy giảm miễn dịch, khiến gan dễ bị viêm nhiễm.
Nếu không kiểm soát căng thẳng, bạn sẽ dễ bị mệt mỏi dai dẳng và rối loạn chức năng gan.
Ngủ không đủ giấc, thức khuya
Gan hoạt động mạnh nhất vào ban đêm (23h–3h), thời gian tái tạo và thải độc.
Khi bạn thức khuya, gan không có cơ hội nghỉ ngơi, dẫn đến:
-
- Rối loạn nhịp sinh học của gan.
- Tích tụ độc tố.
- Suy giảm khả năng phục hồi tế bào gan.
Thức khuya kéo dài là một nguyên nhân thầm lặng làm gan yếu dần mà nhiều người không để ý.
Ít vận động, lười tập thể dục
Người ít vận động dễ bị:
-
- Tăng mỡ máu.
- Tích mỡ trong gan.
- Giảm lưu thông máu nuôi dưỡng tế bào gan.
Đây chính là lý do các chuyên gia khuyên nên tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày để gan luôn khỏe mạnh.
Dấu hiệu nhận biết gan yếu gây mệt mỏi
Để phân biệt mệt mỏi do gan yếu với nguyên nhân khác, hãy chú ý các dấu hiệu kèm theo:
-
- Mệt mỏi dai dẳng trên 3 tháng.
- Chán ăn, đầy bụng, khó tiêu.
- Vàng da nhẹ, vàng mắt.
- Ngứa da, nổi mẩn, mụn nhọt.
- Nước tiểu sẫm màu.
- Hơi thở có mùi hôi, vị đắng miệng.
- Sút cân không rõ nguyên nhân.
Nếu xuất hiện các triệu chứng trên, bạn cần đi khám chuyên khoa để kiểm tra chức năng gan.
Cần nên chú ý đến những dấu hiệu cho thấy gan mình đang có vấn đề
Gan yếu có nguy hiểm không?
Gan yếu kéo dài không chỉ gây mệt mỏi mà còn:
-
- Tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan.
- Rối loạn chuyển hóa đường, lipid.
- Gây thiếu hụt protein, vitamin, suy giảm miễn dịch.
- Tăng nguy cơ biến chứng nặng như suy gan cấp, ung thư gan.
Vì vậy, phát hiện và điều chỉnh sớm đóng vai trò quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Các xét nghiệm đánh giá chức năng gan
Để xác định chính xác tình trạng gan, bác sĩ sẽ chỉ định:
-
- Xét nghiệm men gan (AST, ALT): Đánh giá mức độ viêm, hoại tử tế bào gan.
- Siêu âm gan: Phát hiện gan nhiễm mỡ, xơ hóa.
- Xét nghiệm bilirubin: Đo chức năng đào thải mật.
- Xét nghiệm albumin: Đánh giá khả năng tổng hợp protein.
- Fibroscan: Đo mức độ xơ hóa gan.
Kiểm tra định kỳ giúp phát hiện sớm và ngăn chặn biến chứng.
Cách cải thiện mệt mỏi do gan yếu
Để giảm mệt mỏi và phục hồi chức năng gan, hãy áp dụng các biện pháp sau:
Hạn chế rượu bia và chất kích thích
-
- Ngừng rượu bia hoàn toàn nếu có dấu hiệu tổn thương gan.
- Hạn chế cà phê, nước ngọt có gas.
Ăn uống cân bằng
-
- Tăng rau xanh, trái cây tươi.
- Bổ sung cá, đậu, trứng để cung cấp protein chất lượng cao.
- Giảm thức ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ.
- Uống đủ 1,5–2 lít nước/ngày.
Tập thể dục đều đặn
-
- Đi bộ, yoga, bơi lội 30 phút mỗi ngày.
- Giúp lưu thông máu, giảm mỡ gan.
Ngủ đủ giấc
-
- Ngủ tối thiểu 7–8 giờ.
- Tránh thức khuya để gan có thời gian tự phục hồi.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
-
- Làm xét nghiệm men gan 6 tháng/lần.
- Tầm soát viêm gan virus.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên khám ngay nếu xuất hiện:
-
- Mệt mỏi kèm vàng da, vàng mắt.
- Đau tức hạ sườn phải dữ dội.
- Nôn ra máu, đi ngoài phân đen.
- Sưng phù chân, bụng to nhanh.
Đây là dấu hiệu gan tổn thương nghiêm trọng, cần điều trị khẩn cấp.
