Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho phụ huynh những kiến thức cần thiết về chăm sóc trẻ bị tiêu chảy, bao gồm nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách bù nước và điện giải, chế độ ăn uống phù hợp cũng như khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế.
Tiêu chảy ở trẻ là gì?
Tiêu chảy là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng hoặc nước từ ba lần trở lên trong một ngày. Đây là phản ứng của cơ thể khi hệ tiêu hóa bị kích thích hoặc bị nhiễm khuẩn, virus, ký sinh trùng. Mặc dù thường chỉ kéo dài trong vài ngày (tiêu chảy cấp), nhưng nếu không được xử lý đúng cách có thể gây mất nước nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
Nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy ở trẻ
Hiểu rõ nguyên nhân gây tiêu chảy sẽ giúp phụ huynh có biện pháp phòng tránh hiệu quả hơn. Một số nguyên nhân thường gặp gồm:
Nhiễm khuẩn đường ruột
-
- Do ăn thực phẩm không đảm bảo vệ sinh, thức ăn ôi thiu, nước uống bị nhiễm bẩn
- Tiếp xúc với người đang bị bệnh hoặc môi trường không sạch
Nhiễm virus
-
- Phổ biến nhất là rotavirus, có thể lây lan nhanh trong môi trường tập thể như nhà trẻ, mẫu giáo
Dị ứng hoặc không dung nạp thức ăn
-
- Một số trẻ không tiêu hóa được lactose trong sữa, dẫn đến tiêu chảy sau khi uống
- Dị ứng với đạm sữa bò, gluten hoặc các thành phần thực phẩm khác
Dùng thuốc kháng sinh
-
- Thuốc có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, gây tiêu chảy kéo dài
Nhận biết dấu hiệu trẻ bị tiêu chảy
Việc theo dõi kỹ các triệu chứng của trẻ sẽ giúp cha mẹ đánh giá được mức độ nghiêm trọng và lựa chọn phương án xử lý phù hợp. Những dấu hiệu thường gặp gồm:
-
- Trẻ đi ngoài nhiều lần trong ngày, phân lỏng, có nước, có thể kèm nhầy hoặc máu
- Quấy khóc, mệt mỏi, biếng ăn, sút cân
- Có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao tùy nguyên nhân
- Dấu hiệu mất nước: môi khô, mắt trũng, da nhăn, nước tiểu ít và sẫm màu
- Trường hợp nặng có thể xuất hiện nôn ói, ngủ li bì, không phản ứng nhanh
Nếu trẻ bị tiêu chảy kèm các dấu hiệu mất nước nặng hoặc có máu trong phân, cần đưa đến bệnh viện ngay lập tức.
Cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà
Phần lớn các trường hợp tiêu chảy ở trẻ em có thể được chăm sóc và phục hồi tại nhà nếu không có biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là những bước cần thực hiện:
Bù nước và điện giải
Mất nước là nguyên nhân chính dẫn đến biến chứng nguy hiểm của tiêu chảy. Vì vậy, ưu tiên hàng đầu là bù nước kịp thời và đúng cách.
-
- Cho trẻ uống ORS (Oresol) – dung dịch bù điện giải pha sẵn hoặc pha theo đúng hướng dẫn. Không tự ý pha sai tỉ lệ vì có thể gây rối loạn điện giải.
- Với trẻ bú mẹ: tiếp tục cho bú thường xuyên, không ngừng bú khi trẻ tiêu chảy
- Với trẻ lớn: cho uống nước đun sôi để nguội, nước cháo loãng, nước canh, nước hoa quả tươi (chuối, cam…)
Tần suất uống nên chia nhỏ, uống từng ngụm nhỏ thường xuyên thay vì uống nhiều cùng lúc để tránh nôn.
Duy trì dinh dưỡng hợp lý
-
- Không nên kiêng khem quá mức: tiếp tục cho trẻ ăn để đảm bảo cung cấp năng lượng, giúp ruột phục hồi
- Chọn các món dễ tiêu như cháo loãng, súp gà, cơm nát, chuối, khoai tây, cà rốt hấp
- Tránh đồ ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ, gia vị cay nóng
- Hạn chế sữa nếu nghi ngờ trẻ không dung nạp lactose (có thể thay bằng sữa không lactose trong thời gian ngắn)
Vệ sinh và chăm sóc cá nhân
-
- Vệ sinh hậu môn nhẹ nhàng bằng nước ấm sau mỗi lần đi tiêu, tránh để hăm đỏ
- Giặt tã thường xuyên, dùng khăn vải sạch, tránh lau bằng giấy khô
- Vệ sinh tay trẻ và người chăm sóc bằng xà phòng sau mỗi lần thay tã hoặc tiếp xúc với phân
Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy
-
- Không nên sử dụng các thuốc cầm tiêu chảy (như loperamide) cho trẻ nhỏ nếu không có chỉ định của bác sĩ
- Nếu cần thiết, bác sĩ có thể kê đơn men vi sinh (probiotics) hoặc kẽm để hỗ trợ điều trị
Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
Mặc dù tiêu chảy thường là bệnh nhẹ, nhưng cần theo dõi sát sao để kịp thời xử lý nếu bệnh tiến triển nặng. Hãy đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
-
- Đi ngoài nhiều lần, phân có máu hoặc nhầy mủ
- Sốt cao liên tục, không đáp ứng thuốc hạ sốt
- Nôn ói nhiều, không ăn uống được
- Mất nước nặng: mắt trũng, môi khô, da nhăn, trẻ lờ đờ
- Tiêu chảy kéo dài trên 3 ngày không giảm
Việc đưa trẻ đi khám sớm sẽ giúp xác định nguyên nhân chính xác và điều trị hiệu quả, hạn chế nguy cơ biến chứng.
Khi thấy những dấu hiệu nghiêm trọng hơn thì cần lập tức đưa trẻ đến nơi khám
Phòng ngừa tiêu chảy ở trẻ nhỏ
Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Để giảm nguy cơ mắc tiêu chảy ở trẻ, phụ huynh nên thực hiện các biện pháp sau:
Vệ sinh cá nhân và môi trường
-
- Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc thay tã
- Đảm bảo nguồn nước ăn uống sạch sẽ, đun sôi nước cho trẻ uống
- Khử trùng bình sữa, muỗng, chén đũa cho trẻ nhỏ
Ăn uống hợp vệ sinh
-
- Chỉ dùng thực phẩm tươi, nấu chín kỹ
- Không cho trẻ ăn thức ăn đường phố không đảm bảo vệ sinh
- Bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh, tránh để ở nhiệt độ phòng quá lâu
Tiêm phòng đầy đủ
-
- Đặc biệt là vắc-xin phòng Rotavirus – nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy nặng ở trẻ dưới 2 tuổi
- Tiêm đúng lịch và đầy đủ các loại vắc-xin phòng bệnh khác theo chương trình tiêm chủng mở rộng
Gợi ý chế độ ăn cho trẻ bị tiêu chảy
Dưới đây là một số thực đơn gợi ý giúp trẻ tiêu chảy hồi phục nhanh, dễ tiêu hóa:
-
- Sáng: Cháo gạo tẻ nấu với cà rốt xay nhuyễn, nước ép chuối
- Trưa: Cơm nát với thịt nạc băm, canh bí đỏ, chuối nghiền
- Chiều: Cháo loãng nấu với thịt gà, uống thêm nước điện giải nếu cần
- Tối: Súp rau củ xay nhuyễn, nước cam pha loãng
Chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, mỗi bữa ăn lượng vừa phải và theo dõi phản ứng của trẻ để điều chỉnh.
Việc chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà đúng cách có thể giúp giảm nhanh các triệu chứng, hạn chế biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục. Phụ huynh cần lưu ý đến việc bù nước và điện giải, đảm bảo dinh dưỡng, duy trì vệ sinh và theo dõi sát sao các biểu hiện bất thường. Đừng quên rằng phòng bệnh bằng vệ sinh an toàn thực phẩm, tiêm phòng và thói quen sinh hoạt lành mạnh luôn là chiến lược bền vững để bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ.
