Vậy dấu hiệu đầu tiên của say nắng là gì? Làm sao để phân biệt với tình trạng mệt mỏi thông thường trong ngày hè? Trong bài viết này, các chuyên gia y tế sẽ chia sẻ 3 dấu hiệu sớm nhất mà bạn cần đặc biệt lưu ý, cùng những cách phòng tránh và sơ cứu đúng khi say nắng xảy ra.
Say nắng là gì?
Say nắng (Heatstroke do phơi nắng) là tình trạng cơ thể bị tăng nhiệt độ quá mức sau khi tiếp xúc lâu với ánh nắng mặt trời, đặc biệt khi vùng đầu và cổ không được che chắn. Say nắng xảy ra khi nhiệt độ cơ thể vượt ngưỡng điều hòa tự nhiên (thường trên 40 độ C), hệ thống thần kinh trung ương bắt đầu bị tổn thương và các cơ quan nội tạng có thể suy giảm chức năng nhanh chóng.
Khác với say nóng (heat exhaustion – thường do ở trong môi trường nhiệt độ cao, không khí bí, ít lưu thông), say nắng xảy ra do ánh nắng trực tiếp chiếu vào cơ thể, làm rối loạn cơ chế làm mát và điều tiết nhiệt độ.
Tại sao cần phát hiện sớm dấu hiệu đầu tiên của say nắng?
Nhiều người thường nhầm lẫn triệu chứng say nắng với mệt mỏi do nắng, thiếu ngủ hay stress. Tuy nhiên, say nắng diễn tiến rất nhanh – chỉ trong vòng 30 phút đến 1 giờ sau khi có dấu hiệu ban đầu, người bệnh có thể:
-
- Ngất xỉu
- Co giật
- Mất ý thức
- Hôn mê
- Thậm chí ngưng tim, tử vong nếu không được hạ thân nhiệt kịp thời
Do đó, nhận biết sớm những dấu hiệu đầu tiên của say nắng là cách quan trọng nhất để can thiệp đúng lúc, tránh hậu quả nghiêm trọng.
3 dấu hiệu đầu tiên của say nắng mà bạn không nên bỏ qua
Các bác sĩ chuyên khoa nhiệt đới và cấp cứu đều nhấn mạnh: 3 dấu hiệu sau đây thường là cảnh báo đầu tiên cho thấy cơ thể đang bắt đầu bị quá tải nhiệt. Nếu không được xử lý kịp thời, cơ thể sẽ nhanh chóng rơi vào trạng thái suy kiệt.
Cảm giác đau đầu âm ỉ hoặc nhức đầu dữ dội
Đây là dấu hiệu sớm phổ biến nhất và thường bị xem nhẹ. Cơn đau đầu thường xuất hiện sau khoảng 30 phút tiếp xúc với nắng gắt, đặc biệt khi không đội mũ, không che nắng vùng đầu.
Nguyên nhân là do giãn mạch não và tăng áp lực nội sọ, kết hợp với mất nước khiến máu đặc lại, làm máu lên não kém. Đau đầu có thể kèm theo cảm giác nặng đầu, căng trán, choáng váng, mờ mắt nhẹ.
Lưu ý: Nếu bạn đang ở ngoài trời nắng và bắt đầu cảm thấy đau đầu bất thường, đó có thể là dấu hiệu đầu tiên của say nắng – hãy tìm chỗ mát nghỉ ngơi ngay lập tức.
Cơ thể nóng ran, da đỏ bừng, không toát được mồ hôi
Khi nhiệt độ cơ thể tăng cao, phản xạ tự nhiên là toát mồ hôi để làm mát. Tuy nhiên, trong trường hợp say nắng, cơ thể bị mất kiểm soát điều hòa nhiệt độ, dẫn đến hiện tượng:
-
- Da nóng hừng hực, đỏ bừng như bị bỏng nắng
- Mồ hôi tiết ít hoặc không tiết, khiến cơ thể ngày càng tích nhiệt
- Cảm giác khô miệng, khát nước dữ dội, môi khô nứt
Đây là giai đoạn nội nhiệt bắt đầu tăng vượt mức cho phép, cần được làm mát cơ thể càng sớm càng tốt.
Hoa mắt, chóng mặt, choáng váng khi đứng dậy
Khi bị say nắng, lưu lượng máu về tim và não giảm đột ngột, gây ra tình trạng choáng, mất thăng bằng, cảm giác như sắp ngất. Đây là phản ứng do huyết áp tụt và tuần hoàn não không đủ.
Triệu chứng này đặc biệt nguy hiểm với:
-
- Người cao tuổi
- Trẻ nhỏ
- Người mắc bệnh tim mạch, huyết áp thấp, thiếu máu
Nếu bạn đang hoạt động ngoài trời và bắt đầu cảm thấy choáng váng, hãy nhanh chóng dừng mọi hoạt động và vào nơi râm mát.
Các dấu hiệu khác tiếp nối nếu không được xử lý sớm
Nếu bỏ qua 3 dấu hiệu đầu tiên kể trên, người bị say nắng sẽ nhanh chóng bước vào giai đoạn sốc nhiệt toàn thân, với các biểu hiện:
-
- Mệt mỏi nghiêm trọng, kiệt sức, không còn khả năng vận động
- Thở gấp, tim đập nhanh
- Buồn nôn hoặc nôn ói
- Lú lẫn, nói lắp, không nhận biết được xung quanh
- Co giật, hôn mê, mất ý thức
Lúc này, can thiệp y tế khẩn cấp là điều bắt buộc để cứu sống người bệnh.
Xử lý đúng cách khi phát hiện dấu hiệu đầu tiên của say nắng
Phát hiện sớm dấu hiệu đầu tiên của say nắng là bước đầu tiên quan trọng, nhưng nếu không xử lý đúng cách và kịp thời, tình trạng say nắng có thể nhanh chóng tiến triển thành sốc nhiệt – một cấp cứu y khoa có thể dẫn đến hôn mê, tổn thương não, suy thận, rối loạn nhịp tim hoặc tử vong.
Dưới đây là các bước xử lý khoa học, dễ thực hiện mà bạn có thể áp dụng ngay khi có người xung quanh hoặc chính bạn bắt đầu xuất hiện các biểu hiện sớm như: đau đầu, chóng mặt, da nóng đỏ, mệt mỏi bất thường.
Đưa người bị say nắng ra khỏi vùng nắng ngay lập tức
Bước đầu tiên quan trọng nhất là ngừng ngay việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Hãy nhanh chóng:
-
- Đưa người bệnh vào nơi râm mát, thoáng gió, có mái che hoặc vào phòng có quạt hoặc điều hòa mát vừa phải.
- Nếu đang ở nơi công cộng hoặc ngoài trời không có điều kiện vào phòng lạnh, hãy tìm bóng cây, sử dụng ô, áo khoác hoặc bất cứ vật gì có thể che nắng tạm thời.
Lưu ý: không để người bệnh ngồi hoặc nằm trên nền bê tông nóng, xe hơi đỗ dưới nắng, hoặc gần nguồn phát nhiệt.
Cởi bớt quần áo, làm mát cơ thể càng nhanh càng tốt
Việc làm mát kịp thời có thể giúp hạ nhiệt độ trung tâm của cơ thể, làm giảm nguy cơ tổn thương thần kinh và nội tạng. Các biện pháp hiệu quả bao gồm:
-
- Cởi bớt quần áo, đặc biệt là ở vùng cổ, ngực và bụng để thoáng khí.
- Làm mát bằng khăn ướt: dùng khăn lạnh hoặc khăn thấm nước mát lau toàn thân, đặc biệt là các vùng tỏa nhiệt cao như cổ, nách, bẹn, trán.
- Chườm lạnh (nếu có): đặt túi đá hoặc khăn lạnh vào các vị trí như gáy, nách, bẹn – nơi tập trung nhiều mạch máu lớn để giúp giảm thân nhiệt nhanh chóng.
- Quạt mát kết hợp làm ẩm da: nếu không có điều hòa, dùng quạt tay hoặc quạt điện nhẹ kết hợp với việc làm ẩm da bằng nước sạch để tăng hiệu quả làm mát.
Không nên dùng nước quá lạnh, nước đá để dội lên toàn thân đột ngột, vì dễ gây co mạch phản xạ, khiến máu khó lưu thông, làm nặng thêm tình trạng sốc nhiệt.
Cho uống nước đúng cách nếu còn tỉnh táo
Người bị say nắng thường mất nhiều nước và chất điện giải. Tuy nhiên, không nên cho uống nước ồ ạt. Nếu người bệnh còn tỉnh và có thể nuốt:
-
- Cho uống nước mát từng ngụm nhỏ, không dùng nước đá lạnh.
- Ưu tiên nước lọc, nước dừa, nước oresol pha loãng hoặc nước muối sinh lý 0.9% để bù nước và điện giải.
- Tránh các loại nước ngọt có ga, nước tăng lực, cà phê hoặc rượu bia – vì chúng có thể khiến tình trạng mất nước trở nên tồi tệ hơn.
Nếu người bệnh nôn mửa, lơ mơ, hoặc không thể uống được, tuyệt đối không cố ép uống – điều này dễ gây sặc hoặc nghẹt đường thở.
Người bệnh có dấu hiệu tỉnh táo thì hãy cho uống nước ngay
Theo dõi sát biểu hiện và gọi cấp cứu nếu không cải thiện
Sau khi thực hiện các biện pháp sơ cứu ban đầu, nếu người bệnh:
-
- Không tỉnh táo sau 10–15 phút
- Có dấu hiệu mất định hướng, nói lắp, ngất lịm, co giật
- Thở nhanh, khó thở, da tái hoặc lạnh bất thường
- Không có dấu hiệu hồi phục hoặc thân nhiệt vẫn cao
Cần gọi ngay cấp cứu 115 hoặc đưa đến cơ sở y tế gần nhất. Trên đường di chuyển, tiếp tục thực hiện các biện pháp làm mát và để bệnh nhân nằm nghiêng nếu có nguy cơ nôn ói.
Một số sai lầm thường gặp khi sơ cứu say nắng cần tránh
-
- Cho bệnh nhân uống quá nhiều nước lạnh một lúc, dễ gây sốc nhiệt.
- Dội nước đá lên người: làm co mạch cấp tính, nguy cơ tụt huyết áp, rối loạn tim mạch.
- Để người bệnh nằm ngửa khi có dấu hiệu nôn mửa: tăng nguy cơ hít sặc, tắc đường thở.
- Chậm đưa đi cấp cứu, hy vọng sẽ tự hồi phục mà không đánh giá đúng mức độ nguy hiểm.
Say nắng không chỉ là cảm giác mệt mỏi nhất thời mà có thể là khởi đầu của một tình trạng đe dọa tính mạng nếu không được nhận biết và xử lý đúng cách từ đầu. Ngay khi phát hiện dấu hiệu đầu tiên của say nắng như đau đầu, da nóng đỏ, chóng mặt… bạn cần nhanh chóng:
-
- Đưa vào nơi mát
- Làm mát cơ thể
- Bù nước đúng cách
- Theo dõi sát và gọi cấp cứu khi cần
Chỉ với những hành động đơn giản nhưng kịp thời, bạn có thể ngăn chặn tình trạng chuyển biến nặng, bảo vệ an toàn cho chính mình và những người xung quanh trong mùa hè nắng gắt.
Cách phòng ngừa say nắng hiệu quả
Tránh ra ngoài trời trong khung giờ nắng gắt (10h – 16h)
Đây là thời điểm cường độ tia UV cao nhất, dễ gây tổn thương da và hệ thần kinh.
Che chắn khi ra ngoài
-
- Đội mũ rộng vành
- Mặc quần áo sáng màu, thoáng mát
- Sử dụng kính râm, khẩu trang
Uống đủ nước
-
- Tối thiểu 1,5–2 lít nước mỗi ngày
- Bổ sung nước điện giải nếu ra nhiều mồ hôi
Ngủ đủ giấc, ăn uống đầy đủ
Cơ thể khỏe mạnh sẽ chịu nhiệt tốt hơn. Tránh để đói khi đi ngoài nắng.
Theo dõi sức khỏe người dễ bị ảnh hưởng
Đặc biệt là người già, trẻ nhỏ, người mắc bệnh tim mạch, huyết áp.
Say nắng là tình trạng nguy hiểm, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu bạn nhận biết sớm các dấu hiệu ban đầu. Ba biểu hiện như đau đầu, da nóng không đổ mồ hôi và choáng váng không đơn giản chỉ là mệt mỏi thông thường – đó là lời “cảnh báo” của cơ thể rằng bạn cần nghỉ ngơi và làm mát ngay lập tức.
Trong mùa hè, đặc biệt là khi nắng nóng kéo dài và độ ẩm cao, hãy luôn lắng nghe cơ thể mình và bảo vệ sức khỏe một cách chủ động. Đừng để say nắng âm thầm tiến triển thành sốc nhiệt, gây tổn thương não hoặc đe dọa tính mạng.
