Vậy dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh Alzheimer là gì? Làm thế nào để phân biệt chúng với tình trạng quên thông thường? Ai là người có nguy cơ cao mắc bệnh này? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây để chủ động bảo vệ trí nhớ và sức khỏe tinh thần cho bản thân và người thân yêu.
Bệnh Alzheimer là gì?
Alzheimer là một dạng bệnh lý thoái hóa thần kinh mạn tính, chiếm khoảng 60-80% trong các trường hợp sa sút trí tuệ. Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ, khả năng nhận biết và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày.
Bệnh tiến triển theo thời gian, từ những biểu hiện nhẹ đến mức người bệnh không thể tự chăm sóc bản thân. Dù nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định hoàn toàn, nhưng Alzheimer có liên quan đến sự hình thành mảng bám beta-amyloid và rối loạn protein tau trong não – những yếu tố gây tổn thương tế bào thần kinh và làm suy giảm chức năng nhận thức.
Alzheimer không chỉ là “một phần tất yếu của tuổi già”. Đây là một bệnh lý thực sự, cần được nhận biết và can thiệp sớm.
Tại sao phát hiện sớm bệnh Alzheimer lại quan trọng?
Phát hiện sớm Alzheimer mang lại nhiều lợi ích thiết thực:
-
- Làm chậm tiến triển bệnh: Các phương pháp can thiệp sớm, bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc và luyện tập trí não có thể làm chậm sự suy giảm nhận thức.
- Lên kế hoạch tương lai: Người bệnh có thời gian để sắp xếp tài chính, pháp lý và chăm sóc bản thân.
- Giảm gánh nặng cho gia đình: Phát hiện sớm giúp người thân có kế hoạch hỗ trợ hợp lý, tránh rơi vào tình trạng bị động khi bệnh tiến triển.
- Cải thiện chất lượng cuộc sống: Với sự chăm sóc phù hợp, người bệnh có thể kéo dài thời gian sống độc lập và hạnh phúc.
Do đó, việc nhận biết dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh Alzheimer là vô cùng cần thiết.
7 dấu hiệu cảnh báo sớm bệnh Alzheimer không nên bỏ qua
Hay quên ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày
Mất trí nhớ ngắn hạn là một trong những biểu hiện sớm và phổ biến nhất. Người bệnh có thể:
-
- Quên cuộc hẹn, lịch trình quan trọng.
- Hỏi đi hỏi lại một câu dù vừa được trả lời.
- Quên tên người quen, không nhớ đã ăn hay chưa.
Khác với “quên tạm thời” ở người lớn tuổi bình thường, sự hay quên trong Alzheimer xảy ra thường xuyên và ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các công việc hằng ngày.
Gặp khó khăn trong việc lên kế hoạch hoặc giải quyết vấn đề
Người mắc Alzheimer giai đoạn đầu thường:
-
- Gặp khó khăn khi làm các việc quen thuộc như nấu ăn theo công thức, quản lý chi tiêu, thanh toán hóa đơn.
- Không còn khả năng xử lý những việc cần sự tập trung hoặc tư duy logic như chơi cờ, làm toán đơn giản.
Đây là dấu hiệu cho thấy sự suy giảm khả năng lập kế hoạch và giải quyết vấn đề – một trong những dấu hiệu cảnh báo rõ ràng của bệnh Alzheimer.
Khó khăn trong việc thực hiện các công việc quen thuộc
Người bệnh có thể:
-
- Không nhớ cách đi đến nơi thường xuyên lui tới.
- Quên cách sử dụng một thiết bị gia dụng quen thuộc.
- Mất phương hướng ngay cả trong môi trường sống quen thuộc.
Dấu hiệu này khác biệt rõ rệt với sự “lơ đễnh” thông thường vì nó ảnh hưởng đến các hoạt động cơ bản của cuộc sống.
Lú lẫn về thời gian và không gian
Người bị Alzheimer có thể:
-
- Không nhận biết ngày, tháng, thậm chí năm.
- Quên hôm nay là ngày nào, đang ở đâu và vì sao mình có mặt ở đó.
- Không biết thời điểm trong ngày (sáng hay chiều).
Sự mất định hướng về thời gian và không gian là một dấu hiệu đáng lo ngại, cho thấy sự rối loạn chức năng vùng não kiểm soát nhận thức không gian.
Gặp vấn đề với từ ngữ khi nói hoặc viết
Một trong những biểu hiện đáng chú ý là:
-
- Gặp khó khăn khi tham gia cuộc trò chuyện.
- Ngập ngừng vì không tìm được từ ngữ phù hợp.
- Nhầm lẫn tên sự vật quen thuộc, ví dụ gọi “bút” là “cái viết” hay “cái gạch”.
Khả năng ngôn ngữ giảm sút là một dấu hiệu cảnh báo sớm bệnh Alzheimer cần được chú ý, nhất là khi nó xảy ra thường xuyên.
Suy giảm khả năng phán đoán và ra quyết định
Người bệnh có thể:
-
- Mua hàng loạt đồ không cần thiết.
- Đưa ra quyết định không hợp lý như mặc áo mỏng trong ngày lạnh.
- Dễ bị lừa đảo qua điện thoại hoặc tin tưởng người lạ.
Đây là biểu hiện cho thấy não bộ không còn xử lý thông tin và ra quyết định như bình thường.
Thay đổi tính cách và hành vi
Biểu hiện có thể bao gồm:
-
- Trở nên dễ cáu gắt, lo âu, trầm cảm hoặc sợ hãi vô cớ.
- Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích.
- Rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội, ngại giao tiếp.
Sự thay đổi về tâm trạng và hành vi là dấu hiệu của tổn thương vùng kiểm soát cảm xúc trong não – một trong những điểm khác biệt rõ nét giữa Alzheimer và sự lão hóa thông thường.
Ai có nguy cơ cao mắc bệnh Alzheimer?
Mặc dù Alzheimer có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
-
- Tuổi tác: Trên 65 tuổi, nguy cơ tăng mạnh theo độ tuổi.
- Tiền sử gia đình: Có người thân (cha mẹ, anh chị em) mắc Alzheimer.
- Yếu tố di truyền: Một số gen như APOE-e4 có liên quan đến nguy cơ cao hơn.
- Lối sống không lành mạnh: Ít vận động, ăn uống kém dinh dưỡng, hút thuốc, béo phì, tăng huyết áp, tiểu đường.
- Thiếu hoạt động trí tuệ: Không rèn luyện trí nhớ, ít đọc sách, ít tham gia các hoạt động xã hội.
Những người có các yếu tố trên cần đặc biệt cảnh giác và chủ động theo dõi các dấu hiệu cảnh báo sớm.
Phải làm gì khi nghi ngờ người thân có dấu hiệu Alzheimer?
Khi một người thân trong gia đình bắt đầu có những biểu hiện bất thường như hay quên, mất định hướng, khó tập trung hoặc thay đổi hành vi – đó có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết cách xử lý đúng đắn trong tình huống này.
Thực tế, nhiều gia đình đã bỏ lỡ “thời điểm vàng” để can thiệp sớm, chỉ vì cho rằng đó là biểu hiện “lão hóa tự nhiên” hoặc vì e ngại không dám đưa người thân đi khám. Dưới đây là các bước quan trọng mà bạn cần thực hiện khi nghi ngờ người thân có biểu hiện của Alzheimer.
Quan sát và ghi chép lại các biểu hiện bất thường
Bước đầu tiên là quan sát kỹ lưỡng và ghi lại những thay đổi về:
-
- Trí nhớ (quên tên người thân, quên sự kiện gần đây…)
- Ngôn ngữ (nói ngập ngừng, lặp từ, dùng từ sai…)
- Hành vi (cáu gắt, lo âu, nghi ngờ vô cớ…)
- Khả năng định hướng (lạc đường, nhầm lẫn thời gian, địa điểm…)
- Sinh hoạt (gặp khó khăn trong việc nấu ăn, tắm rửa, quản lý tiền bạc…)
Việc ghi chép rõ ràng giúp bạn có bằng chứng cụ thể khi đưa người bệnh đi khám, giúp bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng và mức độ tiến triển của bệnh.
Nhẹ nhàng trò chuyện và tạo sự tin tưởng
Khi nghi ngờ người thân có dấu hiệu Alzheimer, đừng vội vàng đưa họ đi khám ngay mà hãy trò chuyện với thái độ nhẹ nhàng, đầy cảm thông. Nhiều người lớn tuổi rất dễ nhạy cảm, tự ái hoặc không chấp nhận rằng họ đang có vấn đề về trí nhớ.
Bạn có thể bắt đầu bằng cách:
-
- Chia sẻ mối quan tâm của mình bằng giọng điệu chân thành: “Gần đây con thấy mẹ hay quên chuyện nhỏ, mình đi khám thử xem có phải do stress hay thiếu ngủ không nhé?”
- Tránh dùng những từ ngữ như “bệnh tâm thần”, “lú lẫn” vì dễ khiến người bệnh phản ứng tiêu cực.
- Đưa ra lý do đơn giản để người bệnh đồng ý đi khám như: “Bác sĩ nói nên kiểm tra sức khỏe tổng quát định kỳ, con đưa mẹ đi một chuyến cho yên tâm”.
Sự tôn trọng và đồng cảm là chìa khóa để giúp người thân chấp nhận việc kiểm tra và can thiệp sớm.
Đưa người bệnh đi khám tại chuyên khoa thần kinh hoặc tâm thần kinh
Việc thăm khám chuyên khoa là cần thiết để:
-
- Chẩn đoán chính xác bệnh Alzheimer hay các nguyên nhân khác gây suy giảm trí nhớ (trầm cảm, thiếu vitamin, rối loạn giấc ngủ…).
- Đánh giá mức độ suy giảm nhận thức, hành vi và chức năng não thông qua các bài test trí nhớ, hình ảnh não (CT, MRI), xét nghiệm liên quan.
- Xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa, kết hợp giữa thuốc, trị liệu tâm lý, dinh dưỡng và luyện tập nhận thức.
Càng chẩn đoán sớm, cơ hội điều trị hiệu quả càng cao, giúp làm chậm tiến triển bệnh và duy trì chất lượng cuộc sống.
Thiết lập môi trường sống an toàn và hỗ trợ
Người bị Alzheimer dễ bị mất định hướng, hoang mang, thậm chí gặp tai nạn nếu không được sống trong môi trường phù hợp. Một số gợi ý để bạn hỗ trợ người thân:
-
- Đơn giản hóa không gian sống: Tránh đồ vật cồng kềnh, giữ lối đi thông thoáng, dán nhãn tên các phòng.
- Lắp đặt thiết bị an toàn: Tay vịn trong nhà vệ sinh, cảm biến chuyển động, thiết bị báo khói, khóa cửa an toàn.
- Ghi chú nhắc nhở: Lịch trình hàng ngày, số điện thoại khẩn cấp, thuốc uống… nên được viết to rõ ràng, đặt ở nơi dễ thấy.
- Tạo thói quen cố định: Giờ giấc ăn uống, ngủ nghỉ, vệ sinh cá nhân đều đặn giúp người bệnh ổn định tinh thần.
Một môi trường quen thuộc, an toàn và yên tĩnh sẽ giúp người bệnh giảm lo lắng và giữ được khả năng sống tự lập lâu hơn.
Khuyến khích các hoạt động rèn luyện trí não
Ngay cả khi đã có chẩn đoán Alzheimer giai đoạn sớm, người bệnh vẫn có thể rèn luyện và giữ gìn trí nhớ bằng các hoạt động nhẹ nhàng như:
-
- Chơi các trò chơi trí tuệ (ô chữ, Sudoku…)
- Tập vẽ tranh, hát, nghe nhạc, nấu ăn
- Đọc sách, kể chuyện, chơi cùng cháu nhỏ
- Duy trì vận động nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, dưỡng sinh
Những hoạt động này không chỉ giúp kích thích não bộ, mà còn giảm nguy cơ trầm cảm, cô lập xã hội – hai yếu tố làm bệnh tiến triển nhanh hơn.
Học cách chăm sóc tâm lý người bệnh
Người mắc Alzheimer thường có những thay đổi về tâm trạng, dễ cáu gắt, lo lắng, thậm chí ảo giác. Người thân cần:
-
- Bình tĩnh lắng nghe, tránh tranh cãi.
- Động viên, an ủi và thể hiện sự yêu thương, không làm họ cảm thấy mình là “gánh nặng”.
- Tìm hiểu về bệnh qua sách báo, chuyên gia để hiểu rõ quá trình tiến triển và cách chăm sóc đúng.
Khi người chăm sóc có kiến thức và tâm lý vững vàng, chất lượng sống của cả người bệnh lẫn gia đình sẽ được nâng cao đáng kể.
Bình tĩnh lắng nghe người bệnh để không làm ảnh hưởng đến tâm lý của họ
Tìm kiếm sự hỗ trợ từ cộng đồng và chuyên gia
Đừng cố gắng làm mọi thứ một mình. Hãy tìm đến:
-
- Nhóm hỗ trợ bệnh Alzheimer, nơi bạn có thể học hỏi kinh nghiệm từ các gia đình khác.
- Chuyên gia tâm lý, điều dưỡng, bác sĩ lão khoa nếu bạn cảm thấy quá tải.
- Dịch vụ chăm sóc tại nhà khi người bệnh không thể tự chăm sóc bản thân.
Sự hỗ trợ từ bên ngoài sẽ giúp người thân của bạn nhận được sự chăm sóc tốt nhất mà vẫn đảm bảo sự cân bằng trong cuộc sống gia đình.
Làm sao để phòng ngừa bệnh Alzheimer?
Hiện tại, Alzheimer chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có nhiều cách để giảm nguy cơ mắc bệnh và làm chậm tiến triển của nó:
Rèn luyện trí não mỗi ngày
-
- Chơi cờ, giải ô chữ, học ngoại ngữ, đọc sách, viết nhật ký.
- Học kỹ năng mới như nấu ăn, đan lát, chơi nhạc cụ…
Duy trì lối sống lành mạnh
-
- Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm giàu omega-3, vitamin E, B12, chất chống oxy hóa.
- Tập thể dục đều đặn: đi bộ, yoga, khiêu vũ…
- Ngủ đủ giấc, kiểm soát stress.
Kiểm soát bệnh lý nền
-
- Điều trị và kiểm soát tốt tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu.
- Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ.
Bệnh Alzheimer không còn là “căn bệnh của người già” mà có thể bắt đầu âm thầm từ rất sớm. Việc nhận biết 7 dấu hiệu cảnh báo sớm như hay quên, mất định hướng, khó khăn trong ngôn ngữ và ra quyết định… là chìa khóa để can thiệp kịp thời, từ đó làm chậm quá trình tiến triển và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
