Đừng để đường huyết cao âm thầm “tàn phá” mắt, thận và tim bạn!

Vậy đường huyết cao là gì, tại sao nó lại có thể ảnh hưởng đến mắt, thận và tim? Làm thế nào để nhận biết và kiểm soát đường huyết để bảo vệ sức khỏe lâu dài? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Đường huyết cao là gì?

Đường huyết cao, hay còn gọi là tăng glucose máu, xảy ra khi lượng đường (glucose) trong máu vượt quá mức bình thường. Glucose là nguồn năng lượng chính của cơ thể, nhưng nếu nồng độ quá cao và kéo dài, nó sẽ phá vỡ cân bằng chuyển hóa và gây tổn thương nghiêm trọng đến nhiều cơ quan.

Mức đường huyết bình thường:

• • Lúc đói: 70 – 99 mg/dL
  • Sau ăn 2 giờ: < 140 mg/dL

Khi đường huyết đói từ 100 – 125 mg/dL, gọi là tiền tiểu đường. Nếu từ 126 mg/dL trở lên thì được chẩn đoán là đái tháo đường.

Tại sao đường huyết cao lại nguy hiểm?

Không giống như các cơn đau cấp tính, đường huyết cao diễn tiến âm thầm, ít biểu hiện rõ rệt trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, theo thời gian, lượng đường dư thừa trong máu sẽ phá hủy thành mạch máu, làm suy giảm chức năng tế bào, đặc biệt ở những nơi có hệ thống mao mạch dày đặc và nhạy cảm như võng mạc (mắt), cầu thận (thận) và cơ tim (tim).

Các tổn thương này không thể phục hồi hoàn toàn nếu đã xảy ra, vì vậy phòng ngừa và kiểm soát đường huyết cao từ sớm là điều cực kỳ quan trọng.

Mắt – nạn nhân thầm lặng của đường huyết cao

Biến chứng võng mạc đái tháo đường là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở người trưởng thành, đặc biệt là những người mắc tiểu đường lâu năm.

Ảnh hưởng của đường huyết cao đến mắt:

• • Tổn thương mao mạch võng mạc: Đường huyết cao làm các mạch máu nhỏ trong mắt bị rò rỉ, phù nề, chảy máu và có thể hình thành mạch máu bất thường.
  • Giảm thị lực: Người bệnh có thể bị mờ mắt, nhìn lóa, chấm đen trôi nổi, thậm chí mất thị lực đột ngột.
  • Nguy cơ mù vĩnh viễn: Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, các biến chứng ở mắt do đường huyết cao có thể không hồi phục.

Giải pháp:

• • Kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt.
  • Khám mắt định kỳ (ít nhất mỗi năm 1 lần).
  • Điều trị bằng laser, tiêm thuốc nội nhãn hoặc phẫu thuật nếu có biến chứng.

Thận – cơ quan lọc máu bị bào mòn bởi đường huyết

Thận là bộ lọc máu tự nhiên của cơ thể, mỗi ngày lọc khoảng 180 lít máu để loại bỏ chất thải và duy trì cân bằng nội môi. Tuy nhiên, đường huyết cao kéo dài sẽ gây tổn thương các mạch máu nhỏ trong cầu thận, dẫn đến suy giảm chức năng lọc.

Biến chứng thận do đường huyết cao:

• • Tiểu đạm (microalbuminuria): Giai đoạn sớm của biến chứng thận, thường không có triệu chứng.
  • Suy thận mạn tính: Tiến triển chậm, nhưng có thể dẫn đến suy thận giai đoạn cuối, cần lọc máu hoặc ghép thận.
  • Nguy cơ tử vong cao hơn: Người tiểu đường có biến chứng thận có tỷ lệ tử vong vì tim mạch và suy thận cao hơn người bình thường.

Dấu hiệu cảnh báo:

• • Phù chân, phù mặt.
  • Tiểu đêm nhiều lần.
  • Mệt mỏi, chán ăn, huyết áp tăng cao.

Giải pháp:

• • Duy trì đường huyết ổn định.
  • Hạn chế muối, đạm trong chế độ ăn.
  • Kiểm tra creatinine và microalbumin trong nước tiểu định kỳ.

Tim – trái tim bị “bào mòn” thầm lặng

Người có đường huyết cao có nguy cơ bệnh tim mạch cao gấp 2 – 4 lần người bình thường. Glucose dư thừa làm tăng quá trình xơ vữa động mạch, cản trở máu đến nuôi tim và các cơ quan khác.

Biến chứng tim mạch do đường huyết cao:

• • Xơ vữa động mạch: Đường huyết cao làm tổn thương nội mạc mạch máu, tạo điều kiện hình thành mảng bám.
  • Bệnh mạch vành: Giảm lượng máu đến cơ tim, dễ gây đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim.
  • Suy tim: Do tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu qua hệ mạch bị hẹp.
  • Tăng huyết áp: Thường đi kèm với đái tháo đường, tạo thành “bộ ba nguy hiểm”: tiểu đường – tăng huyết áp – rối loạn mỡ máu.

Dấu hiệu cần lưu ý:

• • Đau ngực khi gắng sức.
  • Hụt hơi, mệt nhanh.
  • Nhịp tim không đều.

Giải pháp:

• • Kiểm soát tốt các chỉ số: đường huyết, huyết áp, cholesterol.
  • Tập thể dục đều đặn, ăn uống khoa học.
  • Dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ.

Những dấu hiệu cảnh báo sớm đường huyết cao

Nhiều người không biết mình bị đường huyết cao cho đến khi đã xuất hiện biến chứng. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo cần đặc biệt lưu ý:

• • Khát nước thường xuyên.
  • Đi tiểu nhiều, nhất là về đêm.
  • Mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân.
  • Vết thương lâu lành.
  • Mắt mờ dần.
  • Ngứa da, nhiễm trùng da tái phát.
  • Tê bì tay chân.

Nếu bạn đang có từ 2 – 3 dấu hiệu trên trở lên, nên đi kiểm tra đường huyết càng sớm càng tốt.

Làm gì để phòng ngừa và kiểm soát đường huyết cao?

Phòng ngừa và kiểm soát đường huyết cao không chỉ dành cho người đã mắc bệnh tiểu đường, mà còn cần thiết với những người có yếu tố nguy cơ như: béo phì, lối sống ít vận động, tiền sử gia đình có người mắc đái tháo đường, phụ nữ từng bị tiểu đường thai kỳ hoặc người có chế độ ăn uống thiếu khoa học. Dưới đây là những giải pháp quan trọng, hiệu quả và bền vững để duy trì chỉ số đường huyết trong giới hạn an toàn.

Ăn uống lành mạnh và cân bằng

Chế độ ăn đóng vai trò nền tảng trong kiểm soát đường huyết. Việc lựa chọn thực phẩm đúng cách giúp làm chậm hấp thu đường, giảm biến động đường huyết sau ăn và hạn chế tình trạng kháng insulin.

Nguyên tắc ăn uống dành cho người muốn phòng và kiểm soát đường huyết cao:

• • Hạn chế tinh bột tinh chế:Giảm tiêu thụ cơm trắng, bánh mì trắng, bún, phở… vì các loại thực phẩm này làm tăng đường huyết nhanh chóng. Thay vào đó, nên sử dụng gạo lứt, yến mạch, khoai lang, ngũ cốc nguyên hạt.
  • Tăng cường chất xơ:Ăn nhiều rau xanh, củ quả, đậu đỗ giúp làm chậm hấp thu glucose và cải thiện độ nhạy insulin. Mỗi ngày nên ăn ít nhất 25 – 30g chất xơ.
  • Chọn chất đạm lành mạnh:Ưu tiên cá, thịt nạc, trứng, sữa ít đường, đậu hũ, đậu nành… Hạn chế thịt đỏ, nội tạng, các loại thịt chế biến sẵn (xúc xích, thịt xông khói…).
  • Hạn chế chất béo xấu:Tránh mỡ động vật, đồ chiên rán, thức ăn nhanh. Tăng cường dầu thực vật như dầu oliu, dầu hạt lanh, dầu mè có lợi cho tim mạch.
  • Kiêng đường và đồ uống có đường:Nước ngọt, nước tăng lực, trà sữa, bánh kẹo ngọt là thủ phạm hàng đầu khiến đường huyết tăng cao.
  • Ăn đúng giờ, chia nhỏ bữa:Không bỏ bữa, ăn 3 bữa chính và 1–2 bữa phụ giúp duy trì đường huyết ổn định trong ngày.

Vận động thể chất đều đặn

Hoạt động thể chất không chỉ giúp giảm cân mà còn cải thiện độ nhạy insulin và giảm lượng đường huyết trong máu. Vận động hợp lý là cách tự nhiên, hiệu quả và tiết kiệm để phòng chống đường huyết cao.

Gợi ý vận động phù hợp:

• • Đi bộ nhanh: 30 – 45 phút mỗi ngày, 5 – 6 ngày/tuần, có thể chia thành nhiều lần (mỗi lần 10 – 15 phút).
  • Đạp xe, bơi lội, khiêu vũ, thể dục nhịp điệu nhẹ.
  • Tập yoga, thiền, dưỡng sinh: Giúp giảm stress – một yếu tố nguy cơ gây tăng đường huyết.
  • Tập kháng lực nhẹ (nâng tạ, squat…) để tăng khối lượng cơ, hỗ trợ điều hòa đường huyết.

Lưu ý: Người đang điều trị thuốc hạ đường huyết nên kiểm tra đường huyết trước khi vận động để tránh hạ đường huyết quá mức.

Duy trì cân nặng hợp lý

Béo phì và thừa cân là nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng kháng insulin và tăng đường huyết. Vì vậy, kiểm soát cân nặng là yếu tố cốt lõi trong việc phòng và điều trị đường huyết cao.

• • Chỉ số khối cơ thể (BMI) lý tưởng nên ở mức 18.5 – 23.
  • Vòng eo an toàn: Nam < 90cm, Nữ < 80cm.

Lời khuyên:

• • Giảm cân từ từ, mỗi tháng khoảng 2 – 4kg là an toàn.
  • Kết hợp cả ăn kiêng và vận động, không nhịn ăn quá mức hoặc áp dụng các phương pháp giảm cân cực đoan.

Quản lý căng thẳng và giấc ngủ

Stress kéo dài làm tăng hormone cortisol và adrenaline – hai yếu tố có thể làm tăng đường huyết. Thiếu ngủ cũng gây rối loạn chuyển hóa và làm giảm độ nhạy insulin.

Giải pháp:

• • Ngủ đủ 7 – 8 giờ mỗi đêm, ngủ đúng giờ.
  • Tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ.
  • Tập hít thở sâu, thiền, yoga hoặc các hoạt động thư giãn như nghe nhạc nhẹ, đọc sách.
  • Tránh làm việc quá sức, biết cách nghỉ ngơi và sắp xếp công việc hợp lý.

Theo dõi đường huyết định kỳ

Không thể kiểm soát được thứ mình không đo lường. Việc kiểm tra đường huyết thường xuyên giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và điều chỉnh kịp thời lối sống cũng như phác đồ điều trị.

Các chỉ số cần theo dõi:

• • Đường huyết lúc đói (FPG): Mỗi tháng hoặc theo chỉ định bác sĩ.
  • Đường huyết sau ăn 2 giờ (PPG): Giúp đánh giá khả năng chuyển hóa glucose sau ăn.
  • HbA1c: Chỉ số đường huyết trung bình trong 3 tháng gần nhất (kiểm tra mỗi 3–6 tháng).
  • Kiểm tra mỡ máu, chức năng thận, huyết áp – các yếu tố liên quan chặt chẽ với đường huyết.

Tuân thủ điều trị nếu đã được chẩn đoán

Với người đã được chẩn đoán tiểu đường hoặc tiền tiểu đường, việc tuân thủ phác đồ điều trị là bắt buộc để ngăn ngừa biến chứng.

• • Uống thuốc đúng giờ, đủ liều theo hướng dẫn của bác sĩ.
  • Không tự ý dừng thuốc hoặc đổi thuốc.
  • Kết hợp giữa dùng thuốc và thay đổi lối sống để giảm tối đa tác động phụ.
  • Không lạm dụng thuốc thảo dược hay thực phẩm chức năng chưa được kiểm chứng.

Khám sức khỏe định kỳ

Dù chưa có triệu chứng, bạn nên khám sức khỏe tổng quát định kỳ 6 – 12 tháng/lần, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ:

• • Tiền sử gia đình có người mắc tiểu đường.
  • Trên 40 tuổi.
  • Béo phì, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu.
  • Phụ nữ từng bị tiểu đường thai kỳ.

Khám sớm – phát hiện sớm – điều trị kịp thời chính là “chìa khóa vàng” giúp bạn sống khỏe mạnh và kiểm soát được đường huyết hiệu quả.

Đường huyết cao là kẻ thù thầm lặng nhưng cực kỳ nguy hiểm, nhất là khi ảnh hưởng đến mắt, thận và tim – những cơ quan thiết yếu giúp cơ thể duy trì sự sống và chất lượng sống.

Thay vì để biến chứng xảy ra mới “chạy chữa”, hãy chủ động kiểm soát đường huyết từ hôm nay bằng cách:

• • Ăn uống khoa học.
  • Vận động đều đặn.
  • Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
  • Điều trị đúng và đủ theo chỉ định.

Chỉ với những hành động đơn giản mỗi ngày, bạn có thể ngăn chặn những tổn thương không thể phục hồi và bảo vệ sức khỏe lâu dài cho chính mình và người thân.