Đáng lo ngại hơn, phần lớn người bệnh chỉ phát hiện ra khi đã có biến chứng hoặc khi bệnh đã diễn tiến nặng. Điều đó một phần là do những nguyên nhân thầm lặng gây ra bệnh tiểu đường thường bị bỏ qua – vì chúng không gây ra triệu chứng rõ rệt ngay lập tức, hoặc bị xem nhẹ trong đời sống hằng ngày.
Vậy những yếu tố âm thầm nhưng có thể dẫn đến bệnh tiểu đường là gì? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ 7 nguyên nhân thầm lặng gây ra bệnh tiểu đường mà ai cũng dễ bỏ qua, từ đó chủ động phòng ngừa hiệu quả hơn.
Thiếu ngủ kéo dài – “kẻ phá hoại” cân bằng nội tiết
Giấc ngủ đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hòa hormone, phục hồi cơ thể và duy trì chức năng chuyển hóa. Khi bạn thiếu ngủ thường xuyên, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái căng thẳng mãn tính, làm tăng hormone cortisol và các hormone stress khác.
Đây là nguyên nhân làm giảm độ nhạy insulin – hormone điều hòa đường huyết – từ đó gây ra tình trạng kháng insulin, yếu tố then chốt dẫn đến tiểu đường tuýp 2.
Một số dấu hiệu cảnh báo:
-
- Dễ cáu gắt, mệt mỏi vào buổi sáng
- Thèm đồ ngọt, ăn uống thất thường
- Ngủ ít hơn 6 tiếng mỗi đêm trong thời gian dài
Giải pháp: Duy trì thói quen ngủ từ 7–8 tiếng mỗi ngày, đi ngủ đúng giờ, tránh dùng thiết bị điện tử trước khi ngủ để cơ thể được phục hồi tự nhiên.
Stress kéo dài – nguyên nhân thầm lặng bị đánh giá thấp
Áp lực công việc, lo lắng tài chính, xung đột gia đình hoặc các vấn đề tâm lý kéo dài đều có thể kích thích cơ thể sản xuất hormone cortisol quá mức.
Cortisol làm tăng đường huyết và giảm độ nhạy insulin – chính là hai yếu tố trực tiếp liên quan đến sự phát triển của bệnh tiểu đường tuýp 2.
Biểu hiện thường gặp:
-
- Luôn cảm thấy căng thẳng, khó ngủ
- Ăn nhiều hơn khi căng thẳng, đặc biệt là đồ ngọt
- Mệt mỏi dù không làm việc nặng
Giải pháp: Học cách quản lý stress bằng các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, đi bộ ngoài trời, hoặc chia sẻ với người thân. Việc giảm stress không chỉ tốt cho tinh thần mà còn giúp phòng tránh bệnh tiểu đường hiệu quả.
Ít vận động – lối sống tĩnh tại âm thầm phá hủy cơ thể
Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ và công việc văn phòng, nhiều người rơi vào tình trạng ngồi quá nhiều, ít vận động, thậm chí cả ngày không bước được quá 3000 bước.
Lối sống ít vận động làm giảm tiêu thụ glucose trong cơ bắp, khiến mức đường huyết tăng cao và dễ dẫn đến kháng insulin – một bước đi “thầm lặng” đến bệnh tiểu đường.
Nguy cơ càng cao nếu:
-
- Ngồi liên tục trên 6 tiếng mỗi ngày
- Không tập thể dục đều đặn
- Có vòng bụng lớn hơn 90cm (nam) hoặc 80cm (nữ)
Giải pháp: Thực hiện ít nhất 150 phút vận động/tuần như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc các bài tập cường độ vừa. Ngay cả việc đứng dậy, đi lại nhẹ nhàng mỗi 1–2 giờ cũng giúp cải thiện chuyển hóa glucose đáng kể.
Chế độ ăn nhiều đường ẩn – thủ phạm bị “che giấu”
Không ít người nghĩ rằng chỉ cần không uống nước ngọt hay ăn bánh kẹo là đã cắt giảm đường. Tuy nhiên, đường ẩn có mặt ở rất nhiều loại thực phẩm như: nước sốt, đồ chế biến sẵn, ngũ cốc ăn sáng, bánh mì trắng, nước ép đóng chai…
Việc tiêu thụ đường liên tục, dù dưới dạng ẩn, sẽ kích thích tuyến tụy tiết insulin quá mức, làm tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa và dẫn đến tiểu đường.
Dấu hiệu cảnh báo:
-
- Thèm ăn vặt hoặc đồ ngọt sau bữa ăn
- Tăng cân vùng bụng dù không ăn nhiều
- Cảm thấy mệt mỏi hoặc buồn ngủ sau khi ăn
Giải pháp: Đọc kỹ nhãn thực phẩm, ưu tiên đồ ăn tươi, nấu tại nhà. Hạn chế thực phẩm tinh chế, thay thế bằng ngũ cốc nguyên cám, rau củ quả tự nhiên.
Uống nhiều nước ngọt không đường (diet soda) – tưởng tốt nhưng hại
Nhiều người chọn nước ngọt không đường với suy nghĩ giảm calo, không làm tăng đường huyết. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy việc sử dụng chất tạo ngọt nhân tạo có thể:
-
- Làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột
- Tăng cảm giác thèm ăn, dẫn đến tiêu thụ nhiều calo hơn
- Làm giảm độ nhạy insulin và tăng nguy cơ tiểu đường
Thực tế: Người uống nước ngọt “zero sugar” thường có chỉ số đường huyết và tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường không thấp hơn người uống nước ngọt thường xuyên.
Giải pháp: Hạn chế tối đa đồ uống công nghiệp, thay bằng nước lọc, trà thảo mộc, nước ép rau củ tự nhiên không thêm đường.
Thiếu vitamin D – nguyên nhân ít ai ngờ đến
Vitamin D không chỉ giúp xương chắc khỏe mà còn đóng vai trò quan trọng trong điều hòa hệ miễn dịch và chuyển hóa glucose. Thiếu vitamin D có thể làm giảm khả năng hoạt động của insulin, từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Những đối tượng dễ thiếu vitamin D:
-
- Người làm việc trong nhà, ít tiếp xúc ánh nắng
- Người lớn tuổi
- Người có làn da sẫm màu hoặc sống ở vùng ít nắng
Giải pháp: Tắm nắng 15–30 phút mỗi sáng trước 9 giờ. Bổ sung vitamin D từ cá béo (cá hồi, cá thu), trứng, sữa và có thể dùng thực phẩm chức năng theo hướng dẫn của bác sĩ nếu cần.
Tiền tiểu đường không được phát hiện – “vùng xám” nhiều người lơ là
Tiền tiểu đường là gì?
Tiền tiểu đường là tình trạng đường huyết trong cơ thể cao hơn mức bình thường, nhưng chưa cao đến ngưỡng chẩn đoán là bệnh tiểu đường tuýp 2. Đây được xem là giai đoạn chuyển tiếp, là hồi chuông cảnh báo cho nguy cơ mắc tiểu đường trong tương lai gần.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ 5–10% dân số người trưởng thành có nguy cơ nằm trong nhóm tiền tiểu đường, nhưng phần lớn không hề biết mình đang ở giai đoạn này. Điều này khiến nhiều người bỏ lỡ cơ hội “vàng” để đảo ngược tiến trình bệnh, vì tiền tiểu đường nếu được phát hiện và thay đổi lối sống đúng cách thì hoàn toàn có thể ngăn chặn, thậm chí phục hồi về trạng thái đường huyết bình thường.
Vì sao tiền tiểu đường bị bỏ qua?
Một trong những lý do lớn nhất là tiền tiểu đường gần như không có triệu chứng rõ ràng. Người bệnh vẫn sinh hoạt bình thường, không cảm thấy mệt mỏi, không có dấu hiệu bất thường về tiểu tiện hay khát nước, nên không nghĩ đến việc kiểm tra đường huyết định kỳ.
Thêm vào đó, nhiều người lầm tưởng rằng chỉ người béo phì, người lớn tuổi hoặc người ăn uống nhiều đường mới có nguy cơ mắc tiểu đường, trong khi thực tế, tiền tiểu đường có thể xuất hiện ở người trẻ tuổi, cân nặng bình thường và thậm chí là người ăn uống điều độ nhưng ít vận động hoặc có yếu tố di truyền.
Các chỉ số chẩn đoán tiền tiểu đường
Tiền tiểu đường không thể xác định chỉ bằng cảm nhận cơ thể mà phải được xác định qua xét nghiệm sinh hóa máu, bao gồm:
| Xét nghiệm | Giá trị bình thường | Giá trị tiền tiểu đường | Giá trị tiểu đường |
| Đường huyết lúc đói | < 5.6 mmol/L | 5.6 – 6.9 mmol/L | ≥ 7.0 mmol/L |
| Đường huyết sau ăn 2 giờ (OGTT) | < 7.8 mmol/L | 7.8 – 11.0 mmol/L | ≥ 11.1 mmol/L |
| HbA1c (trung bình 3 tháng) | < 5.7% | 5.7 – 6.4% | ≥ 6.5% |
Chú ý: Chẩn đoán tiền tiểu đường cần dựa trên ít nhất hai xét nghiệm bất thường, và phải do bác sĩ chuyên khoa xác định.
Hãy để ý đến chỉ số tiểu đường của mình để phát hiện ra bệnh càng sớm càng tốt
Những ai có nguy cơ cao mắc tiền tiểu đường?
Bạn nên cân nhắc kiểm tra đường huyết nếu thuộc một trong những nhóm sau:
-
- Người trên 40 tuổi, đặc biệt là ít vận động
- Người có người thân ruột thịt mắc bệnh tiểu đường
- Thừa cân, béo bụng, chỉ số BMI > 23 hoặc vòng eo > 90cm (nam), > 80cm (nữ)
- Phụ nữ từng mắc tiểu đường thai kỳ
- Người bị rối loạn mỡ máu, huyết áp cao
- Người hút thuốc lá, uống rượu thường xuyên
- Người thường xuyên ngủ kém, căng thẳng kéo dài
- Người có chế độ ăn nhiều đường, thức ăn chế biến sẵn, tinh bột nhanh
Dấu hiệu cảnh báo gián tiếp của tiền tiểu đường
Mặc dù không có triệu chứng đặc trưng, nhưng bạn có thể lưu ý một số dấu hiệu gián tiếp sau:
-
- Mệt mỏi nhẹ vào buổi chiều dù ngủ đủ giấc
- Thèm ngọt, hay ăn vặt, cảm thấy “đói cồn cào” dù ăn đủ bữa
- Tăng cân nhẹ, đặc biệt là vùng bụng
- Da sẫm màu ở cổ, nách hoặc bẹn (biểu hiện của kháng insulin)
- Vết thương, vết xước lâu lành
- Nồng độ cholesterol hoặc triglycerid cao khi xét nghiệm máu tổng quát
Hậu quả nếu không phát hiện sớm
Nếu không được phát hiện và can thiệp, tiền tiểu đường sẽ chuyển sang tiểu đường tuýp 2 trong vòng 5 – 10 năm, thậm chí sớm hơn ở những người có nhiều yếu tố nguy cơ. Ngoài ra, ngay cả khi chưa chuyển thành tiểu đường, người bị tiền tiểu đường vẫn có thể:
-
- Tổn thương thận nhẹ
- Tăng nguy cơ tim mạch
- Tăng huyết áp
- Rối loạn chuyển hóa lipid
- Tăng nguy cơ đột quỵ
Tin tốt: Tiền tiểu đường có thể đảo ngược!
Không giống như bệnh tiểu đường tuýp 2, tiền tiểu đường hoàn toàn có thể phục hồi về trạng thái đường huyết bình thường nếu được phát hiện sớm và thay đổi lối sống đúng cách.
Các biện pháp hiệu quả đã được chứng minh gồm:
-
- Giảm cân nếu thừa cân: Chỉ cần giảm 5–7% trọng lượng cơ thể có thể giảm nguy cơ chuyển sang tiểu đường đến 58%
- Tăng cường hoạt động thể chất: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với các bài tập như đi bộ nhanh, bơi, yoga…
- Ăn uống khoa học: Giảm tinh bột nhanh, đường tinh luyện, tăng rau xanh, đạm lành mạnh và chất béo tốt
- Ngủ đủ, kiểm soát căng thẳng: Thiếu ngủ và stress làm tăng nguy cơ kháng insulin
- Theo dõi định kỳ: Xét nghiệm đường huyết mỗi 6 tháng hoặc theo chỉ định bác sĩ
Bệnh tiểu đường không phải là kết quả của một đêm – nó là hệ quả tích lũy từ nhiều yếu tố trong lối sống và môi trường sống hàng ngày, trong đó có không ít nguyên nhân thầm lặng mà chúng ta thường bỏ qua.
Từ thiếu ngủ, stress kéo dài, chế độ ăn nhiều đường ẩn, đến thói quen uống soda không đường hay thiếu vận động – tất cả đều đang âm thầm làm giảm khả năng kiểm soát đường huyết của cơ thể mỗi ngày.
Hãy bắt đầu thay đổi ngay từ hôm nay – không đợi đến khi cơ thể lên tiếng mới hành động.
