Vậy tại sao người gầy – vốn được coi là “khỏe mạnh”, “không có mỡ dư thừa” – vẫn có thể mắc bệnh này? Nguyên nhân nằm ở đâu? Có phải chỉ số cân nặng không còn là yếu tố quyết định? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn giải đáp rõ ràng những thắc mắc đó, đồng thời cung cấp những thông tin cần thiết để nhận diện nguy cơ và phòng ngừa tiểu đường tuýp 2 một cách hiệu quả – dù bạn thuộc nhóm người gầy hay cân nặng bình thường.
Tiểu đường tuýp 2 là gì?
Tiểu đường tuýp 2 (đái tháo đường type 2) là bệnh lý rối loạn chuyển hóa đường trong máu, xảy ra khi cơ thể:
-
- Không sử dụng insulin hiệu quả (gọi là kháng insulin)
- Hoặc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin cần thiết
Insulin là hormone giúp vận chuyển đường (glucose) từ máu vào tế bào để chuyển hóa thành năng lượng. Khi insulin hoạt động kém, lượng đường trong máu sẽ tăng cao – gây ra các triệu chứng và biến chứng nguy hiểm.
Tiểu đường tuýp 2 chiếm tới 90–95% số ca đái tháo đường, thường gặp ở người trên 40 tuổi, nhưng hiện nay đang có xu hướng trẻ hóa và đa dạng hóa thể trạng, bao gồm cả người gầy và trẻ tuổi.
Người gầy vẫn có thể mắc tiểu đường tuýp 2 – vì sao?
Béo phì nội tạng – mỡ tích tụ không thể nhìn thấy
Người gầy có thể không có mỡ dưới da rõ rệt, nhưng vẫn có mỡ nội tạng – tức là mỡ bám quanh các cơ quan bên trong như gan, tụy, tim. Đây là dạng mỡ cực kỳ nguy hiểm vì:
-
- Gây kháng insulin mạnh mẽ
- Làm suy giảm chức năng gan và tuyến tụy
- Dễ dẫn đến hội chứng chuyển hóa, tiền đái tháo đường và tiểu đường tuýp 2
Một người có cân nặng bình thường nhưng vòng eo lớn, ít cơ bắp, có nguy cơ cao mắc tiểu đường dù bề ngoài “gầy gò”.
Di truyền và yếu tố gia đình
Nếu trong gia đình bạn có người thân bị tiểu đường tuýp 2, thì dù bạn có thân hình gầy, vẫn có nguy cơ cao hơn bình thường. Yếu tố di truyền ảnh hưởng đến:
-
- Khả năng sản xuất insulin
- Mức độ nhạy cảm của tế bào với insulin
- Sự tích tụ mỡ ở vùng bụng (mỡ ẩn)
Di truyền không quyết định hoàn toàn, nhưng kết hợp với lối sống kém lành mạnh, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn rất nhiều.
Căng thẳng và giấc ngủ kém kéo dài
Người gầy không đồng nghĩa với khỏe mạnh. Nếu bạn:
-
- Làm việc quá sức, căng thẳng kéo dài
- Ngủ không đủ hoặc ngủ không sâu
- Không ăn uống đúng giờ, thiếu dinh dưỡng
… thì cơ thể sẽ liên tục tiết cortisol – một loại hormone gây tăng đường huyết, tăng kháng insulin, từ đó làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2.
Lối sống ít vận động, dù không thừa cân
Nhiều người gầy có khối cơ thấp, vận động ít, thường xuyên ngồi lâu. Cơ bắp là nơi tiêu thụ đường glucose lớn nhất. Khi khối cơ thấp và không vận động thường xuyên, khả năng sử dụng đường của cơ thể sẽ giảm sút, từ đó:
-
- Lượng đường dư thừa tích tụ trong máu
- Gây rối loạn chuyển hóa đường
- Tăng nguy cơ kháng insulin và dẫn đến tiểu đường
Suy giảm chức năng tuyến tụy do tuổi tác hoặc bệnh lý
Người gầy lớn tuổi, người từng mắc bệnh gan, viêm tụy mạn tính… có thể bị suy giảm chức năng sản xuất insulin. Khi tuyến tụy không thể tiết đủ insulin để đáp ứng nhu cầu, thì dù cơ thể có không kháng insulin, vẫn sẽ mắc tiểu đường tuýp 2 do thiếu insulin tương đối.
Dấu hiệu tiểu đường tuýp 2 ở người gầy dễ bị bỏ qua
Một trong những thách thức lớn khi chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 ở người gầy là triệu chứng thường không rõ ràng hoặc bị xem nhẹ. Dưới đây là những dấu hiệu bạn cần lưu ý:
-
- Sụt cân không rõ nguyên nhân
- Mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng dù ăn uống bình thường
- Tiểu nhiều, khát nước nhiều, đặc biệt vào ban đêm
- Vết thương lâu lành, dễ nhiễm trùng da
- Mắt mờ thoáng qua
- Ngứa vùng kín, nhiễm nấm tái phát nhiều lần
- Ăn nhiều nhưng vẫn không tăng cân
Nếu bạn là người gầy, có một hoặc nhiều dấu hiệu trên, đặc biệt khi có tiền sử gia đình tiểu đường, hãy đi kiểm tra đường huyết và HbA1c ngay, không nên chờ đợi đến khi có biến chứng rõ ràng.
Những đối tượng gầy có nguy cơ cao mắc tiểu đường tuýp 2
Dưới đây là các nhóm người gầy nhưng có nguy cơ cao:
-
- Người trên 40 tuổi, ít vận động, ăn uống thất thường
- Người ngủ dưới 6 giờ mỗi đêm trong thời gian dài
- Người có tiền sử gia đình mắc tiểu đường
- Người gầy nhưng vòng bụng > 80 cm (nữ) hoặc > 90 cm (nam)
- Người làm việc căng thẳng, thường xuyên bỏ bữa sáng hoặc ăn kiêng không khoa học
- Người nghiện cà phê, thuốc lá, thức khuya
Dù bạn không thuộc nhóm này, nhưng nếu có lối sống không lành mạnh, nguy cơ vẫn có thể tiềm ẩn.
Phòng ngừa tiểu đường tuýp 2 ở người gầy – không thể chủ quan
Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là đường huyết
Người gầy thường ít đi khám vì nghĩ mình “không có nguy cơ”. Tuy nhiên, nên kiểm tra:
-
- Đường huyết đói, đường huyết sau ăn 2 giờ
- HbA1c (chỉ số phản ánh đường huyết trong 3 tháng)
- Chức năng gan, mỡ máu, huyết áp
Tốt nhất nên kiểm tra 6 tháng/lần, hoặc ngay khi có dấu hiệu bất thường.
Duy trì lối sống lành mạnh
-
- Ăn đủ bữa, đúng giờ, không bỏ bữa
- Ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp (gạo lứt, yến mạch, đậu, rau xanh)
- Hạn chế nước ngọt, trà sữa, bánh kẹo, đồ chiên rán
- Vận động mỗi ngày 30 phút: đi bộ, yoga, đạp xe
Quản lý giấc ngủ và căng thẳng
-
- Ngủ đủ từ 7–8 giờ/đêm, tránh thức khuya
- Hít thở sâu, thiền, thư giãn để giảm hormone stress
- Tránh làm việc liên tục không nghỉ, ưu tiên cân bằng cuộc sống
Tăng khối cơ để tăng tiêu thụ đường
-
- Tập luyện kháng lực (tạ nhẹ, squat, plank)
- Bổ sung đủ protein (từ cá, trứng, đậu phụ, thịt nạc)
- Cải thiện sức bền, dẻo dai của cơ bắp
Luyện tập kháng lực để tăng khối lượng cơ phòng tránh tiểu đường tuýp 2
Tiểu đường tuýp 2 không còn là bệnh của người béo
Trong nhiều năm, béo phì được xem là “thủ phạm số một” gây ra tiểu đường tuýp 2, bởi thừa cân làm tăng kháng insulin – nguyên nhân chính dẫn đến rối loạn chuyển hóa đường. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây và thực tế lâm sàng đang cho thấy một thực tế khác: người gầy cũng không miễn nhiễm với căn bệnh này.
Thực tế: Tỷ lệ người gầy mắc tiểu đường ngày càng gia tăng
Theo báo cáo từ Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) và nhiều nghiên cứu tại châu Á, khoảng 10–15% bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 có chỉ số BMI bình thường hoặc thấp. Tại các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam – nơi có tỷ lệ người gầy cao, số ca tiểu đường ở người không béo vẫn đang tăng đáng báo động.
Lý do là vì tiểu đường tuýp 2 không chỉ do béo, mà còn do nhiều yếu tố khác như: di truyền, căng thẳng, rối loạn giấc ngủ, mỡ nội tạng, thiếu vận động, tuổi tác và thậm chí cả chế độ ăn kiêng không đúng cách.
Người gầy có nguy cơ “chết lặng” vì ảo tưởng an toàn
Sự nguy hiểm lớn nhất của nhóm người gầy mắc tiểu đường tuýp 2 là họ thường không nghĩ mình có nguy cơ. Điều này dẫn đến:
-
- Không tầm soát đường huyết định kỳ
- Không chú ý chế độ ăn uống – dễ ăn đồ ngọt, tinh bột nhiều vì nghĩ “ăn cho tăng cân”
- Không vận động thường xuyên
- Chủ quan trước các triệu chứng như mệt mỏi, tiểu nhiều, sút cân
Tâm lý “gầy là khỏe” vô tình khiến người bệnh phát hiện trễ, chỉ khi có biến chứng (như mờ mắt, loét chân, suy thận) mới đi khám – lúc đó đường huyết đã tăng cao kéo dài và gây tổn thương cơ thể.
Hình thể không quyết định toàn bộ nguy cơ bệnh
Béo phì vẫn là yếu tố nguy cơ cao, nhưng không phải là điều kiện cần và đủ để mắc tiểu đường. Y học hiện đại sử dụng nhiều chỉ số khác để đánh giá nguy cơ, ví dụ:
-
- Vòng eo – vòng hông: mỡ bụng nội tạng có thể có ở cả người gầy
- Khối cơ: người gầy thiếu cơ dễ kháng insulin hơn
- Thói quen sống: ăn uống không điều độ, ngủ muộn, stress nhiều
- Tình trạng mỡ máu, gan nhiễm mỡ, huyết áp – có thể xuất hiện ở người gầy
Vì vậy, thay vì nhìn vào cân nặng, hãy tập trung vào lối sống, các chỉ số sức khỏe và tầm soát định kỳ, đặc biệt nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao.
Bệnh tiểu đường tuýp 2 đang thay đổi “khuôn mặt”
Các bác sĩ nội tiết trên thế giới đang đồng thuận rằng: hình ảnh truyền thống của người mắc tiểu đường tuýp 2 – là người béo, lớn tuổi – không còn đúng hoàn toàn.
Hiện nay, bệnh có thể xảy ra ở:
-
- Người trẻ tuổi, thậm chí mới ngoài 30
- Người gầy, có dáng vóc bình thường
- Người không có triệu chứng rõ rệt
- Người làm việc văn phòng, ngồi nhiều
- Người ăn uống thiếu khoa học, ngủ kém
Thực tế đó đòi hỏi mỗi người cần có nhận thức đúng đắn, không nên xem nhẹ nguy cơ chỉ vì “mình gầy”.
Người gầy vẫn có thể mắc tiểu đường tuýp 2 – điều này không còn là hiếm gặp trong bối cảnh hiện đại. Thể trạng gầy không đồng nghĩa với việc không có mỡ nội tạng, không rối loạn chuyển hóa hoặc không bị kháng insulin. Chính vì vậy, dù bạn có cân nặng bao nhiêu, nếu có lối sống kém lành mạnh, bạn vẫn có nguy cơ cao mắc bệnh.
